Σε νέα φάση έντασης εισέρχονται οι σχέσεις Ελλάδας – Λιβύης, μετά τις έντονες αντιδράσεις της κυβέρνησης της Τρίπολης στην απόφαση της Αθήνας να προχωρήσει, μέσω της Ε.Ε., σε διεθνή πρόσκληση για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων νοτίως της Κρήτης. Η λιβυκή πλευρά καταγγέλλει την κίνηση ως παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων, πυροδοτώντας έναν νέο γύρο γεωπολιτικής ρευστότητας στη νοτιοανατολική Μεσόγειο.
Η ανακοίνωση της ελληνικής πρόσκλησης στις 12 Ιουνίου έχει προκαλέσει την έντονη αντίδραση του Υπουργείου Εξωτερικών της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Λιβύης, το οποίο κάνει λόγο για μονομερή ενέργεια σε θαλάσσιες ζώνες που βρίσκονται —κατά την εκτίμησή του— υπό καθεστώς αμφισβήτησης. Τονίζει, δε, πως οποιαδήποτε δραστηριότητα στις συγκεκριμένες περιοχές απαιτεί προηγούμενη νομική συμφωνία στη βάση του Διεθνούς Δικαίου.
Η τοποθέτηση αυτή διατυπώνεται λίγες μόλις εβδομάδες πριν την προγραμματισμένη επίσκεψη του Έλληνα υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, σε Τρίπολη και Βεγγάζη. Αν και η επίσκεψη προετοιμαζόταν με προσεκτικά βήματα, πλέον προβάλλει ως πρόκληση αλλά και ως ευκαιρία για την Αθήνα να επαναφέρει στο τραπέζι το πάγιο ελληνικό αίτημα: την ειρηνική οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών μέσω διαλόγου ή διεθνούς δικαστικής επίλυσης.
Η διπλωματία της ενέργειας και ο τουρκικός παράγοντας
Στον πυρήνα της διαμάχης βρίσκεται το στρατηγικό παιχνίδι ενέργειας και επιρροής που εκτυλίσσεται στη Λιβύη, με την Τουρκία να εντείνει τις κινήσεις της υπέρ της κυβέρνησης της Τρίπολης. Η συνάντηση του Λίβυου υπουργού Ενέργειας με τον Τούρκο πρέσβη στη Λιβύη ήρθε λίγες ώρες μετά τις ελληνικές ανακοινώσεις, υποδηλώνοντας την πρόθεση της Άγκυρας να διατηρήσει —και να ενισχύσει— τον ενεργειακό της ρόλο στη χώρα.
Οι συζητήσεις για συνεργασία μεταξύ της λιβυκής Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου και της τουρκικής TPAO, αλλά και η επιστροφή τουρκικών πετρελαϊκών εταιρειών στη Λιβύη, αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου εδραίωσης του τουρκο-λιβυκού άξονα, που φέρνει την Αθήνα αντιμέτωπη με μια ακόμη σύνθετη πρόκληση.
Η επιστροφή του παράνομου Τουρκολιβυκού Μνημονίου στο προσκήνιο, με φήμες για επικείμενη έγκριση του από τη λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων —που μέχρι πρότινος είχε κρατήσει αποστάσεις— εντείνει τους φόβους για μια νέα νομική αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στα νότια της Κρήτης. Η συγκεκριμένη συμφωνία, που αγνοεί εντελώς την ύπαρξη και επήρεια των ελληνικών νησιών, είχε προκαλέσει διεθνείς αντιδράσεις το 2019 και παραμένει αγκάθι στις περιφερειακές ισορροπίες.
Αθήνα: Νόμιμη άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων
Η ελληνική πλευρά αντιμετωπίζει την εξέλιξη ως μια αναμενόμενη —και ελεγχόμενη— αντίδραση, διαμηνύοντας πως θα συνεχίσει την άσκηση των νόμιμων δικαιωμάτων της βάσει του Δικαίου της Θάλασσας. Κυβερνητικές πηγές τονίζουν ότι η διαδικασία για την έρευνα υδρογονανθράκων κινείται με πλήρη διαφάνεια και νομιμότητα, με στόχο την ενεργειακή ενίσχυση της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ταυτόχρονα, η Αθήνα στέλνει ξεκάθαρο μήνυμα πως παραμένει ανοιχτή σε διάλογο —όχι όμως με όρους αμφισβήτησης της διεθνούς νομιμότητας. Η επίσκεψη Γεραπετρίτη, εφόσον πραγματοποιηθεί με πλήρες διπλωματικό προφίλ, ενδέχεται να λειτουργήσει ως αφετηρία για μια νέα φάση διαπραγματεύσεων, με προοπτική ακόμα και την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Το ευρύτερο γεωπολιτικό τοπίο
Η Λιβύη παραμένει χώρα βαθιά διχασμένη, με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας στην Τρίπολη να τελεί υπό την προστασία της Τουρκίας, ενώ η ανατολική πλευρά, υπό τον στρατηγό Χαφτάρ, διατηρεί δίαυλο επικοινωνίας με την Ελλάδα. Οι επαφές του Έλληνα πρέσβη Ν. Γαρίλιδη και του γενικού προξένου κ. Καλογνωμή με τον Αγκίλα Σάλεχ είχαν ως στόχο τη διασφάλιση διμερούς διαλόγου, ωστόσο η εντεινόμενη επιρροή της Άγκυρας ακόμα και σε αυτή την πλευρά προκαλεί νέα ερωτήματα.
Το πεδίο των ελληνολιβυκών σχέσεων αναδιαμορφώνεται σε ένα πλαίσιο που πλέον δεν υπακούει μόνο σε διπλωματικά αντανακλαστικά, αλλά σε ενεργειακά, στρατηγικά και γεωοικονομικά δεδομένα. Η Ελλάδα, με σαφή γραμμή νομιμότητας, διεκδικεί τον ρόλο μιας περιφερειακής δύναμης σταθερότητας — τη στιγμή που η Τουρκία επεκτείνει την επιρροή της σε κάθε διαθέσιμο μέτωπο.
