Του Γιώργου Βάμβουκα*
Το νεοελληνικό κράτος άρχισε να λαμβάνει σάρκα και οστά μετά την Επανάσταση της 25ης Μαρτίου 1821. Η Ελληνική Επανάσταση διήρκησε περίπου εννέα χρόνια. Η διεξαγωγή του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων ξεκίνησε το Μάρτιο του 1821 και περατώθηκε το Φεβρουάριο του 1830 με την υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου. Το Πρωτόκολλο του Λονδίνου υπογράφηκε στις 3 Φεβρουαρίου 1830 από τις τρεις προστάτιδες δυνάμεις της Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Η Ελλάς αναγνωριζόταν από τη διεθνή κοινωνία των Εθνών ως ανεξάρτητο και ελεύθερο κράτος.
Με βασιλικό διάταγμα της 15ης Μαρτίου 1838 ορίστηκε η 25η Μαρτίου 1821 ως μέρα έναρξης της Επανάστασης του 1821. Η χρονολογία της 25ης Μαρτίου καθιερώθηκε ώστε να συμπίπτει ο εορτασμός της Ελληνικής Επανάστασης κατά του τούρκου κατακτητή με την θεομητορική γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Επειδή ο απελευθερωτικός αγώνας των Ελλήνων κατά των Οθωμανών είχε αρχίσει πριν την 25η Μαρτίου, αρκετοί ιστορικοί είχαν προτείνει εναλλακτικές ημερομηνίες μεταξύ των οποίων και την 24η Φεβρουαρίου 1821, που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κήρυξε την Επανάσταση στη Βλαχία με την ιερή προκήρυξη “Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος”.
Σύμφωνα με τα εγκυρότερα λεξικά της ελληνικής γλώσσας, «Μεταπολίτευση σημαίνει η πολιτειακή μεταβολή, δηλαδή η μετάβαση από μια μορφή πολιτεύματος σε μια άλλη». Στην ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας δύο έτη που σηματοδότησαν την έναρξη περιόδων μεταπολίτευσης ήταν το 1862 και το 1974. Στις 23 Οκτωβρίου 1862 ο βασιλιάς Όθωνας (1815-1867) μαζί με τη βασίλισσα Αμαλία (1818-1875) βιαίως εγκατέλειψαν την Ελλάδα καταφεύγοντας στο Μόναχο. Με την αποχώρηση του Όθωνα από την Ελλάδα ξεκίνησε μια κρισιμότατη περίοδος μεταπολίτευσης, το πέρας της οποίας θα μπορούσε να τοποθετηθεί στο 1914, δηλαδή την χρονιά έναρξης του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Επίσης, το 1974 υπήρξε ζωτικής σημασίας χρονιά κατά την οποία εγκαινιάστηκε η έναρξη μιας νέας μεταπολιτευτικής περιόδου. Το 1974 οι στρατιωτικοί παραχώρησαν τα χαλινάρια της κυβερνητικής-κρατικής εξουσίας στους πολιτικούς. Η μεταπολιτευτική περίοδος που ξεκίνησε το 1974 δεν έχει ακόμα περατωθεί, καθότι από το 1974 και έως σήμερα δεν έχει υπάρξει έτος ορόσημο που να προσδιορίζει τη μετάβαση της χώρας σε ένα άλλο είδος πολιτεύματος.
Οι μεταπολιτευτικές περίοδοι 1862-1914 και 1974-2024 έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ιδίωμα την διαφθορά και την προπαγάνδα του κομματικού πολιτικού συστήματος κυβερνητικής εξουσίας. Σε αυτές τις μεταπολιτευτικές φάσεις διαπιστούται ότι πολιτικά πρόσωπα των κομμάτων εξουσίας συγκυβερνούν με κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες, που από κοινού ιδιοποιούνται σημαντικούς πόρους του κρατικού προϋπολογισμού και του τραπεζικού συστήματος, επαυξάνοντας έτσι την κινητή και ακίνητη ιδιωτική τους περιουσία. Η διαφθορά και η αυθαιρεσία του πολιτικοοικονομικού συστήματος κυβερνητικής-τραπεζικής εξουσίας, σε συνδυασμό με την αναποτελεσματικότητα της ασκούμενης μακροοικονομικής πολιτικής έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στις χρεοκοπίες της Ελλάδας των ετών 1893 και 2010.
Οι κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες της πρώτης μεταπολιτευτικής περιόδου 1862-1914 και της δεύτερης που ξεκινά το 1974 και συνεχίζεται έως σήμερα, προσομοιάζονται με τους μεγαλοκοτζαμπάσηδες της τουρκοκρατίας. Επί σειρά ετών και πριν την έκρηξη της Επανάστασης του 1821, οι κοτζαμπάσηδες αποτελούσαν ουσιαστικό συνδιοικητή του Οθωμανού κατακτητή και συνιστούσαν βασικό βραχίονα εξουσίας του εκάστοτε σουλτάνου στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο. Ο σουλτάνος είχε δώσει οικονομικές, δικαστικές και άλλες μορφές διοικητικής εξουσίας στους κοτζαμπάσηδες.
Με το διάβα του χρόνου οι κοτζαμπάσηδες μεταλλάχτηκαν σε τουρκοχριστιανούς, αποκτώντας αρκετές φορές σε τοπικό επίπεδο μεγαλύτερη πολιτικοοικονομική δύναμη ακόμα και από τους ταγούς του σουλτάνου. Για παράδειγμα, οι κοτζαμπάσηδες είχαν το προνόμιο περισυλλογής σημαντικού μέρους των φορολογικών πόρων από τους Έλληνες υπηκόους. Μετά την παρακράτηση ενός σημαντικού μέρους των συλλεγόντων εσόδων για ίδιον όφελος, οι κοτζαμπάσηδες απέδιδαν τα εναπομείναντα φορολογικά έσοδα στο σουλτάνο. Οι προεστοί της Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας, της Εύβοιας και των νήσων (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά, κ.ά.) κατά την περίοδο 1821-1830 είχαν κυρίαρχη παρουσία και ενεργό συμμετοχή στα πολιτικοοικονομικά δρώμενα της επαναστατημένης Ελλάδας, καταλαμβάνοντας καίριες θεσμικές θέσεις, όπως πρωθυπουργοί, υπουργοί, δημογέροντες, κ.ά.
Το 1833 στα “χαρτιά” η Αντιβασιλεία του Όθωνα με το νόμο «Περί Δήμων» κατάργησε το θεσμό του «κοτζαμπάση» και τον αντικατέστησε με το θεσμό του «Δημάρχου». Και υπογραμμίζουμε στα “χαρτιά”, γιατί ο «κοτσαμπασισμός» εξακολουθούσε να ταυτίζεται με τον αυταρχισμό, την αυθαιρεσία και την διαφθορά του ισχυρού. Με το πέρασμα των χρόνων στη συνείδηση των πολιτών οι κοτζαμπάσηδες της τουρκοκρατίας εξομοιώνονταν με δεσπόζουσες τάξεις της νεοελληνικής κοινωνίας, όπως είναι οι τάξεις των τσιφλικάδων, κομματαρχών, μεγαλοτραπεζιτών, καρεκλοκένταυρων της κρατικής εξουσίας, κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών, κ.ο.κ.
Από τις 3 Φεβρουαρίου 1830 που η Ελλάδα με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος και μέχρι τις μέρες μας, ο θεσμός του κοτζαμπασισμού μεταλλάσσεται και προσαρμόζεται στις μετασχηματιζόμενες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Βαθύπλουτοι επιχειρηματίες και μεγαλοτραπεζίτες τυγχάνουν ειδικών προνομίων, συμμετέχουν στα κέντρα λήψης των κυβερνητικών αποφάσεων και διαχειρίζονται τεράστιους χρηματικούς πόρους του τραπεζικοπιστωτικού συστήματος.
Για παράδειγμα, κατά την διάρκεια της περιόδου 1862-1893, ζάμπλουτοι επιχειρηματίες και τραπεζίτες συμπεριφέρονται και δρουν σαν τους μεγαλοκοτζαμπάσηδες της τουρκοκρατίας. Την περίοδο αυτή οι Ανδρέας Συγγρός, Αντώνιος Βλαστός, Κωνσταντίνος Καραπάνος, Τζιαν Μπατίστα Σερπιέρης, Στέφανος Σκουλούδης, Γεώργιος Κορωνιός, κ.ά., μονοπωλούν τις κατασκευές του σιδηροδρομικού και οδικού δικτύου της χώρας, αναλαμβάνουν την εκτέλεση μεγάλων δημοσίων έργων (κατασκευή διώρυγας Κορίνθου, αποξήρανση λίμνης Κωπαΐδας, κ.ά.), εκπροσωπούν την Ελλάδα στα διεθνή πολιτικοοικονομικά φόρουμ για τη σύναψη εξωτερικών δανείων, ιδρύουν εγχώριες τράπεζες ορίζοντας έτσι τους όρους χορήγησης εσωτερικών δανείων στο ελληνικό κράτος, κ.λπ. Αξιομνημόνευτο είναι ότι αρκετοί εξ αυτών υπήρξαν πρωθυπουργοί, υπουργοί και βουλευτές, έχοντας πρωτεύοντα ρόλο στην εξέλιξη συνταρακτικών οικονομικών γεγονότων σαν των Λαυρεωτικών της περιόδου 1869-1875 και της πτώχευσης της Ελλάδας το 1893.
Μετά το 1974 ο κοτσαμπασισμός καθρεφτίζεται στο πρόσωπο κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών διαπλεκομένων με στελέχη των κομμάτων κυβερνητικής εξουσίας. Από το 1974 και έως σήμερα μια συγκεκριμένη συνομοταξία προυχόντων επιχειρηματιών, χειραγωγούν το εγχώριο τραπεζικό σύστημα, αναλαμβάνουν κατασκευές του οδικού δικτύου, οικειοποιούνται τις μεγάλες κρατικές προμήθειες, συμμετέχουν στην εκτέλεση έργων υποδομής, εμφανίζονται ως εκπρόσωποι πολυεθνικών εταιριών για την προώθηση των χρυσοφόρων επιχειρηματικών τους σχεδίων, ελέγχουν τα εγχώρια τηλεοπτικά μέσα, κ.ο.κ.
Πρόκειται για μεγαλοεπιχειρηματίες με μονοπωλιακή παρουσία στην εγχώρια οικονομία, που έχοντας τις πλάτες των προστάτιδων δυνάμεων της Γερμανίας και κυρίως των ΗΠΑ, χειραγωγούν τα κόμματα κυβερνητικής εξουσίας και ελέγχουν τη ροή του χρηματικού κεφαλαίου στα διάφορα κανάλια της εγχώριας οικονομίας. Σε αρμονική συνεργασία με τις εκάστοτε κυβερνήσεις, μετά το 1974 η νομενκλατούρα των κρατικοδίαιτων επιχειρηματιών συμμετέχει στην συνδιαχείριση πόρων εκατοντάδων δις ευρώ, προερχόμενα από κονδύλια του κρατικού προϋπολογισμού, ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απλόχερες χορηγήσεις του εγχώριου τραπεζικοπιστωτικού συστήματος.
Κυβερνώντες και κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες φέρουν βαρύτατες ευθύνες για την καταβαράθρωση της εθνικής οικονομίας, την συντελούμενη δραματική άνοδο του δημοσίου χρέους, την χρεοκοπία του 2010 και την συρρίκνωση του πραγματικού ΑΕΠ της περιόδου 2007-2023 κατά -22,4%. Το πραγματικό ΑΕΠ (ΑΕΠ σε σταθερές τιμές) το 2023 διαμορφώθηκε σε 194,4 δις έναντι 250,5 δις ευρώ που ήταν το 2007. Το 2001 το πραγματικό ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν 198,0 δις ευρώ, ήτοι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο πραγματικό ΑΕΠ του 2023, καταδεικνύοντας ότι η ελληνική οικονομία πισωγύρισε 22 ολόκληρα χρόνια.
Βιβλιογραφικές πηγές καταμαρτυρούν ότι εντός της περιόδου 1974-2023 διαπράχθηκαν άνω των τριάντα μεγάλων πολιτικοοικονομικών σκανδάλων κακουργηματικού χαρακτήρα, όπως ήταν τα σκάνδαλα του καλαμποκιού, του Κοσκωτά, του χρηματιστηρίου, των ολυμπιακών έργων, των κρατικών προμηθειών, των εξοπλιστικών προγραμμάτων, της τραγωδίας των Τεμπών, κ.ο.κ. Πολιτικοοικονομικά σκάνδαλα δεκάδων δις ευρώ στα οποία εμπλέκονται πρωθυπουργοί, υπουργοί, διοικητές κρατικών οργανισμών, κρατικοδίατοι επιχειρηματίες, στελέχη τραπεζών και μεσάζοντες.
Οι ευθύνες των σύγχρονων κοτζαμπάσηδων είναι υπέρμετρες για τον επιπρόσθετο λόγο ότι τεχνηέντως παραπληροφορούν τους πολίτες. Με δόλιες προπαγανδιστικές πρακτικές επιδιώκουν την εξαπάτηση των πολιτών. Με ελεγχόμενα τηλεοπτικά και διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης, κυβερνώντες και κρατικομονοπωλιακοί επιχειρηματίες πουλάνε στους πολίτες φρούδες ελπίδες και κάλπικες υποσχέσεις, δήθεν για ένα καλύτερο αύριο. Ωστόσο, η ζοφερή πραγματικότητα είναι ότι φόρτωσαν στην καμπούρα του ελληνικού λαού ένα δημόσιο χρέος εκατοντάδων δις ευρώ, καθιστώντας τουλάχιστον τέσσερις μελλοντικές γενιές Ελλήνων αλυσοδέσμιες σε αδίστακτους ξένους πιστωτές. Δυστυχώς, το 2024 γιορτάζουμε την Επανάσταση του 1821, με ένα δημόσιο χρέος που ούτε δέκα Ελλάδες δεν δύνανται στο μέλλον να εξυπηρετήσουν.
*Καθηγητής Οικονομικών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
