Του Ανδρέα Βορύλλα, Βουλευτή Β2 Δυτικού Τομέα Αθηνών με τη ΝΙΚΗ
Υπάρχουν αποφάσεις που δείχνουν αν ένα κράτος είναι ώριμο — όχι επειδή αρέσουν στους επιτελάρχες της επικοινωνίας, αλλά γιατί αποκαθιστούν την αυτονόητη τάξη. Η μεταφορά της αποκλειστικής ευθύνης για το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη στο Υπουργείο Άμυνας δεν είναι τυχαία διαχείριση χώρου· είναι θεσμική επιλογή που μιλάει για σεβασμό και λογοδοσία.
Τα μνημεία των αγνώστων στρατιωτών δεν είναι απλώς «σταθμοί» για συγκεντρώσεις και συμπαθείς —ή όχι— πολιτικές φιέστες. Είναι εθνικοί ιεροί τόποι, με ρόλο διαιώνισης της μνήμης και της συλλογικής ευγνωμοσύνης. Σε πολλές χώρες η διαχείριση και η φρουρά τέτοιων τόπων εμπίπτει στις αρμοδιότητες των ενόπλων δυνάμεων ή συναφών υπηρεσιών, ώστε να διασφαλίζεται η αδιατάρακτη λειτουργία του τελετουργικού στοιχείου: στην Ουάσινγκτον, για παράδειγμα, ο Τάφος του Αγνώστου Στρατιώτη (Tomb of the Unknown Soldier στο Arlington National Cemetery) φυλάσσεται αδιαλείπτως από το 3ο Σύνταγμα Πεζικού («The Old Guard») του αμερικανικού Στρατού. Οι τελετές διεξάγονται σε απόλυτη σιωπή. Οι επισκέπτες οφείλουν να σταθούν ακίνητοι και σιωπηλοί. Οποιαδήποτε μορφή διαμαρτυρίας ή πολιτικής έκφρασης απαγορεύεται με βάση τον ομοσπονδιακό νόμο, με ποινές φυλάκισης για τους παραβάτες.
Αυτό δεν σημαίνει «στρατιωτικοποίηση» της μνήμης. Σημαίνει σαφής και υπεύθυνη διοίκηση. Στη Γαλλία, ο Τάφος κάτω από την Αψίδα του Θριάμβου και η «αιώνια φλόγα» έχουν τελετουργική συνέχεια και δημόσια εποπτεία, ώστε οι τελετές για την Ημέρα της Ανακωχής να μην μετατρέπονται σε σκηνικό αλάζονων υπερθεάσεων. Η πρόσβαση του κοινού επιτρέπεται, ωστόσο οι διαδηλώσεις ή οι πολιτικές συγκεντρώσεις απαγορεύονται απολύτως με βάση προεδρικό διάταγμα του 1923.
Στο Λονδίνο ο Άγνωστος Πολεμιστής (Cenotaph του Whitehall) αναπαύεται στη Δυτική Ναυαρχίδα του Westminster Abbey, δηλαδή σε θρησκευτικό και πολιτιστικό χώρο, αλλά και εκεί η τιμητική φρουρά και οι τελετές έχουν σαφές πρωτόκολλο ώστε να μη διαχυθεί ο χώρος σε αυθαίρετες χρήσεις. Ο Public Order Act προβλέπει ότι οποιαδήποτε πολιτική διαδήλωση ή συγκέντρωση σε ακτίνα 50 μέτρων από το μνημείο απαγορεύεται αυστηρά.
Στην Ιταλία, το μνημείο στο Altare della Patria είναι ο επίσημος χώρος όπου ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καταθέτει στεφάνι στις εθνικές επετείους, όχι ένα ανοιχτό κάλεσμα για αυτοσχέδιες εκδηλώσεις. Κάθε πολιτική εκδήλωση, πανό ή διαμαρτυρία απαγορεύεται από τον ιταλικό Ποινικό Κώδικα.
Στην Πολωνία, ο Τάφος του Αγνώστου στο κέντρο της Βαρσοβίας λειτουργεί με τη στενή συνεργασία του Υπουργείου Άμυνας και φρουρείται από μονάδες τιμητικής φρουράς.
Στην Ρωσία, το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη φυλάσσεται από την Προεδρική Φρουρά και θεωρείται στρατιωτικός χώρος υψηλής ασφαλείας. Οποιαδήποτε πολιτική δραστηριότητα ή συγκέντρωση γύρω του απαγορεύεται αυστηρά.
Το επιχείρημα «ελευθερία έκφρασης» δεν είναι ισοσκελισμένο με το δικαίωμα να μετατρέπεις ένα ιερό τόπο μνήμης σε μικροπολιτικό πανηγύρι. Ελευθερία έκφρασης σε πλατείες και δρόμους ναι, απαξίωση και βεβήλωση ενός εθνικού μνημείου όχι. Η κοινωνία κερδίζει περισσότερα όταν διατηρεί χώρους όπου η μνήμη προηγείται της διεκδίκησης, και όπου ο σεβασμός προς το σύμβολο αναγνωρίζεται ως προτεραιότητα.
Η συστηματική παραμέληση των ευθυνών —«όλοι είναι υπεύθυνοι, άρα κανείς»— αναπαράγει το πρόβλημα. Όταν τα αρμόδια όργανα μοιράζονται την ευθύνη χωρίς σαφή συντονισμό, το αποτέλεσμα είναι νομικό και πρακτικό χάος: από την εγκατάλειψη στην αισθητική και λειτουργική φθορά, από την ανοχή σε μικρο-παραβατικές συμπεριφορές μέχρι την πολιτική εκμετάλλευση. Η ανάθεση σε ένα ενιαίο φορέα (όπως στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας που διαθέτει την τεχνική και τελετουργική υποδομή για την προστασία τέτοιων μνημείων εθνικού χαρακτήρα) δημιουργεί λογοδοσία και κανόνες εφαρμογής, όχι φίμωση της δημοκρατίας.
Κριτική θα υπάρχει πάντα: όσοι βολεύονται στην αταξία θα μιλήσουν για «περιορισμό δικαιωμάτων». Αλλά η πραγματική δημοκρατία δεν είναι η ανοχή στην βεβήλωση: είναι ο σεβασμός σε θεσμούς και σύμβολα που ενώνουν. Όπως δείχνουν τα παραδείγματα του εξωτερικού που αναφέρουμε παραπάνω, δεν πρόκειται για «παράδοση» ούτε για «συντηρητισμό», αλλά για πρακτική φροντίδα: τελετουργικά, φρουρά, συντήρηση, και σαφές πλαίσιο χρήσης. Αυτά εξασφαλίζουν ότι οι τιμές δεν θα μετατραπούν σε παιγνίδια εντυπώσεων.
Αν θέλουμε να κάνουμε κριτική στην Κυβέρνηση της ΝΔ για το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη, απλά θα λέγαμε ότι κακώς ανέχθηκε τόσα χρόνια την προσβολή του Μνημείου, μπροστά στα μικροκομματικά συμφέροντα. Η Κυβέρνηση άργησε για μια ακόμα φορά και τώρα μια σωστή απόφαση συνδέεται με την απεργία πείνας του κ. Ρούτσι και το αντίσκηνο που «κοσμούσε» το Μνημείο για περισσότερο από 20 μέρες. Μεγάλες ευθύνες έχουν και τα κόμματα της αντιπολίτευσης ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΠΛΕΥΣΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ και ΝΕΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ που εμπράκτως στήριζαν συγκεντρώσεις μπροστά στο Μνημείο και σήμερα προσπαθούν να παρουσιάσουν ως στρατικοποίηση την απόδοση τιμής σ’ αυτούς που έδωσαν την ζωή τους για την ελευθερία μας.
Η απόφαση να μην αφήσουμε το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη να γίνει «πλατεία» είναι πράξη σεβασμού στην ιστορία μας. Όποιος θέλει να διαμαρτυρηθεί έχει εκατοντάδες πλατείες και δρόμους, δεν χρειάζεται να φτάνει έως την όχθη της συλλογικής μνήμης για να ακουστεί.
Το μνημείο δεν είναι αδελφός της ανομίας. Είναι καθρέφτης της αξιοπρέπειας μας. Και η πολιτεία όταν αποφασίζει να το προστατέψει με σαφή ευθύνη και τελετουργική συνέπεια, δεν περιορίζει τη δημοκρατία, την υπηρετεί.
