Δρ. Matteo Salvucci- Ψυχολόγος
Η ερώτηση: τι σχέση έχει η μυθολογία με την ψυχολογία;
Η απάντηση: αρχέτυπη ψυχολογία.
Ας τα πάρουμε όμως με τη σειρά.
Ο μύθος.
Ο μύθος δεν συνέβη ποτέ αλλά υπάρχει πάντοτε, μας λέει ο Σαλλούστιος.
Δηλαδή, η μυθολογία είναι μια αυθόρμητη αφήγηση, συμβολική και όχι ιστορική, λογική ή επιστημονικά αποδεδειγμένη. Είναι εκτός χρόνου και χώρου, κι όμως κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξή της.
Για αυτό συνεχίζουμε να την αφηγούμαστε — για να αναβιώνουμε εμείς και ο μύθος.
Ποιος θα μπορούσε να πει ότι ο Δίας δεν υπάρχει; Παρόλο που γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει.
Η ψυχολογία.
Κυριολεκτικά, ο λόγος της ψυχής· η αφήγηση, η διήγηση της ψυχής.
Αλλά ποιος την αφηγείται; Υπάρχει ένας αφηγητής, όμως το περιεχόμενο αυτο-εκφράζεται, αυθόρμητα, συμβολικά, όπως στα όνειρα — το κατεξοχήν ψυχικό περιεχόμενο.
Ο ψυχολόγος, ή καλύτερα ο ψυχοθεραπευτής (θεράπων, υπηρέτης, σύντροφος της ψυχής), είναι εκείνος που θέτει την ψυχή σε αφήγηση, υπηρετώντας την ψυχή και όχι την επιστήμη της ψυχολογίας. Πρέπει να έχει αναπτύξει τη δική του γλώσσα, το δικό του λεξιλόγιο, τον δικό του λόγο της ψυχής.
Ας τα ενώσουμε.
Ο μύθος είναι η καταλληλότερη μορφή αναπαράστασης για την ψυχολογική αφήγηση.
Υπάρχει μια ιστορία κοινή για όλους, την οποία όμως ο καθένας συναντά και αφηγείται με τον δικό του τρόπο. Μιλάμε για το συλλογικό που συναντά το ατομικό.
Μιλάμε για εκείνη τη στιγμή που η γιαγιά μας, για εκατοστή φορά, διηγείται τις παραξενιές του γείτονα και προσθέτει μια λεπτομέρεια που ποτέ δεν είχε αναφέρει:
«Ο γείτονας έχει μια καφέ γάτα».
Κι εμείς την ακούμε για πρώτη φορά.
Η γιαγιά μας κοιτάει περίεργα και λέει: «Μα το λέω πάντα, πόσο ενοχλητική είναι εκείνη η γάτα!»
Κι όμως, για εμάς είναι κάτι νέο. Μήπως εμφανίστηκε για πρώτη φορά;
Υπήρχε η γάτα πριν από την αφήγηση ή γεννήθηκε μέσα της;
Να λοιπόν η περίφημη γάτα του Σρέντινγκερ, η αμφισημία του συμβόλου.
Η σωστή ερώτηση τώρα είναι: «Για ποιο σκοπό εμφανίστηκε η γάτα στην αφήγηση;»
Μια πιο σοφή ερώτηση από το «γιατί; ποιος την έβαλε; ποια είναι η αιτία;».
Αν ακολουθούσαμε τις τελευταίες ερωτήσεις, θα λέγαμε πως η παρουσία του ζώου (της anima, της ψυχής) στη διήγηση της γιαγιάς οφείλεται στο ότι «άρχισε να τα χάνει», «ο γείτονας δεν έχει καμία γάτα», «ίσως έχει Αλτσχάιμερ», «λέει ανοησίες!».
Αλλά τι καταλάβαμε έτσι; Τι συλλάβαμε;
Η γάτα εμφανίστηκε, όπως ένας θεός, τη στιγμή που εκείνη θέλησε, επιβάλλεται στην αφήγηση.
Στις συνεδρίες με τους ασθενείς το αντιλαμβανόμαστε αμέσως: είναι εκείνη η λέξη που αντηχεί περισσότερο από τις άλλες, που μας σταματά, μας κάνει να αμφιβάλλουμε, αλλά ταυτόχρονα μας φωτίζει.
Αν γνωρίζουμε τον μύθο, μπορούμε να καταλάβουμε πού «κολλάει» η αφήγηση και πού διακόπτεται.
Ας επεκτείνουμε το ζήτημα στην ψυχολογία.
Πρέπει να κατανοήσουμε τι είναι η ψυχολογική αφήγηση, η αφήγηση της ψυχής.
Στην ψυχολογία, όμως, το υποκείμενο και το αντικείμενο συγχωνεύονται.
Η γιαγιά και η γάτα είναι το ίδιο.
Η γιαγιά και τα λόγια της είναι το ίδιο.
Άρα πρέπει να γνωρίζουμε την ψυχή — το υποκείμενο αλλά και το αντικείμενο της ψυχολογίας, τον μύθο της ανθρωπότητας.
Ας ξεκινήσουμε λέγοντας πως η ψυχή δεν ταυτίζεται με τις διαγνώσεις που βλέπουμε στους ιατρικούς φακέλους, παρότι κι αυτές είναι μια άλλη μορφή αφήγησης.
Δεν είναι ούτε τα ψυχολογικά τεστ.
Δεν είναι καν ο ίδιος ο ψυχολόγος.
Η ψυχή είναι μια λέξη — και ως τέτοια είναι συμβολική, αμφίσημη, ανοίγει στον κόσμο των εικόνων.
Η ψυχή είναι κυριολεκτικά πνοή, ψαλιδόφτερη πεταλούδα, είναι προοπτική, τρόπος να βλέπουμε διαφανώς ό,τι μας συμβαίνει.
Με «διαφάνεια» εννοώ να βλέπουμε τα γεγονότα μεταφορικά, μέσα από τη φαντασία — τη δράση των εικόνων — μετατρέποντας την αφήγησή μας, αυτό που ονομάζουμε ζωή, σε μύθο, τον δικό μας μύθο.
Μα η Ψυχή είναι και ηρωίδα μύθου: Έρως και Ψυχή.
Η Ψυχή είναι μια κόρη που, ύστερα από πολλές περιπέτειες, γίνεται δεκτή ανάμεσα στους θεούς.
Αυτό συμβαίνει μόνο μετά από πόνο, θλίψη, θάνατο, αγωνία, δάκρυα.
Η Ψυχή αποδέχεται τη μοίρα της, πληγώνεται από την ίδια της τη φύση και, όταν το κατανοεί, το αγκαλιάζει· τότε ανυψώνεται πάνω από όλους, στον κόσμο των θεών.
Η Ψυχή, μέσα στον μύθο, αφηγείται τον πόνο της στον Πάνα — τον «όλον», τον θεό των ενστίκτων, του πανικού. Εκεί η Ψυχή καθρεφτίζεται, αναστοχάζεται, και από εκεί ξεκινά ξανά.
Το θείο περνά μέσα από τη θλίψη, τις σκιές, το κενό, τη σιωπή, τον κάτω κόσμο, όπως θα έλεγε ο Χίλλμαν.
Και να, φτάσαμε στην αρχέτυπη ψυχολογία, μέσα από τον επιφανή εκπρόσωπό της.
Δεν θέλω να «spoilerάρω» τίποτα για την αρχέτυπη ψυχολογία και θα κλείσω εδώ το κείμενο. Για πολλούς λόγους:
Πρώτον, είναι ωφέλιμο να μείνουμε στο κενό, στην αμφιβολία, στη σιωπή και να νιώσουμε την περιέργεια για τη γνώση. Τώρα την έχετε· ακολουθήστε τη.
Δεύτερον, για να μιλήσουμε για την αρχέτυπη ψυχολογία, θα έπρεπε να ξεκινήσουμε από τον Γιουνγκ, την Πάτριτσια Μπέρι, τον Ραφαέλ Λόπεθ Πεδράθα, τον ίδιο τον Χίλλμαν, και αμέτρητα βιβλία και συγγραφείς, από τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα. Ένα άπειρο έργο, ακατάλληλο για τον παρόντα χώρο.
Και τέλος, διότι στην πραγματικότητα, σε όλο αυτό το άρθρο μιλήσαμε ήδη για την αρχέτυπη ψυχολογία, συνδέοντας την ψυχολογία με τον τρόπο αφήγησης της μυθολογίας.
Η αρχέτυπη ψυχολογία ήταν πάντοτε παρούσα σε αυτό το κείμενο.
Είναι σαν τη γάτα στην αφήγηση της γιαγιάς — εμφανίζεται τη σωστή στιγμή, στο καιρός, τον μοναδικό χρόνο της ψυχής.
Μιλώντας για καιρό: να η γάτα.
Το αιλουροειδές που πάντα περιμένει τη σωστή στιγμή για να αρπάξει το θήραμά του, που ξέρει πότε να πείσει και να γοητεύσει, με τη φυσική του χάρη, τον άνθρωπο να το ταΐσει.
Είναι θηλυκό, ενστικτώδες, αυτόνομο, ανεξάρτητο.
Είναι ψυχικό. Είναι Ψυχή. Είναι η Ψυχή.
