ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ
Η έννοια της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) αποτελεί θεμελιώδη πτυχή
του σύγχρονου διεθνούς δικαίου της θάλασσας, όπως αυτή κατοχυρώθηκε με τηΣύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS, 1982). Για
την Ελλάδα, μια χώρα με εκτεταμένο θαλάσσιο χώρο, μεγάλο αριθμό νησιών και καίρια γεωστρατηγική θέση, η ανακήρυξη και η οριοθέτηση της ΑΟΖ δεν είναι μόνοζήτημα οικονομικής αξιοποίησης, αλλά και στοιχείο εθνικής κυριαρχίας καιασφάλειας.
Το παρόν άρθρο εξετάζει τις προκλήσεις που συνδέονται με την ανακήρυξη της
Ελληνικής ΑΟΖ, τον κρίσιμο ρόλο του Λιμενικού Σώματος στην επιτήρηση και τηνεφαρμογή του δικαίου, καθώς και την αναγκαιότητα εξοπλισμού του με το Εθνικό Σύστημα Ολοκληρωμένης Θαλασσίου Επιτηρήσεως (ΕΣΟΘΕ), ως προϋπόθεση αποτελεσματικής άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Θεωρητικό πλαίσιο: Η ΑΟΖ και το διεθνές δίκαιο
Η ΑΟΖ εκτείνεται έως και 200 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης ενός παράκτιουκράτους. Στην περιοχή αυτή, το κράτος ασκεί ειδικά κυριαρχικά δικαιώματα για την εξερεύνηση, εκμετάλλευση και διαχείριση θαλάσσιων φυσικών πόρων. Επιπλέον,
διαθέτει αρμοδιότητες σε ζητήματα περιβαλλοντικής προστασίας, επιστημονικήςέρευνας και θαλάσσιας ασφάλειας.
Για την Ελλάδα, η ανακήρυξη ΑΟΖ συνδέεται με την αξιοποίηση πλουτοπαραγωγικών πηγών (υδρογονάνθρακες, αλιευτικά αποθέματα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας), αλλά και με τη δυνατότητα άσκησης θαλάσσιου ελέγχου σε κρίσιμες περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Ωστόσο, η γεωγραφική ιδιαιτερότητα της χώρας και οι υφιστάμενες διεθνείς αντιπαραθέσεις περιπλέκουν την πρακτική εφαρμογή.
Οι προκλήσεις της Ελληνικής ΑΟΖ
1. Διπλωματικές και γεωπολιτικές δυσκολίες
Η ανακήρυξη ΑΟΖ απαιτεί οριοθέτηση με γειτονικά κράτη. Στην Ανατολική Μεσόγειο, η ύπαρξη αντικρουόμενων συμφερόντων, κυρίως με την Τουρκία, αλλά και με άλλα κράτη (Λιβύη, Αίγυπτο), δημιουργεί ένα σύνθετο πλαίσιο διπλωματικών διαπραγματεύσεων. Η Τουρκία, η οποία δεν έχει υπογράψει την UNCLOS, αμφισβητεί ευθέως το δικαίωμα των ελληνικών νησιών να διαθέτουν πλήρη θαλάσσια ζώνη, εγείροντας σημαντικά εμπόδια στην οριοθέτηση.
2. Νομικές και διεθνοπολιτικές παράμετροι
Παρά το ότι το διεθνές δίκαιο παρέχει σαφείς κατευθυντήριες γραμμές, η πολιτική εφαρμογή τους υπόκειται σε ερμηνείες και γεωστρατηγικές ισορροπίες. Η Ελλάδα καλείται να κινηθεί με συνδυασμό νομικής τεκμηρίωσης και πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής, ώστε να διασφαλίσει τη διεθνή αναγνώριση των κυριαρχικών
της δικαιωμάτων.
3. Οικονομικές και ενεργειακές παράμετροι
Η ύπαρξη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων και άλλων πλουτοπαραγωγικών πηγών
καθιστά την ΑΟΖ πεδίο οικονομικού ενδιαφέροντος. Ωστόσο, η αξιοποίησή τους απαιτεί υψηλές επενδύσεις, σταθερότητα και κυρίως αποτελεσματική επιτήρηση, ώστε να αποτραπεί η παράνομη εκμετάλλευση από τρίτους.
4. Ζητήματα ασφάλειας και επιτήρησης
Η επιτήρηση της ΑΟΖ δεν είναι μόνο νομικό ή πολιτικό ζήτημα· είναι πρωτίστως επιχειρησιακή πρόκληση. Η παράνομη αλιεία, η λαθροδιακίνηση, η λαθρομετανάστευση δια θαλάσσης, καθώς και πιθανές υβριδικές απειλές (παρεμβάσεις, σαμποτάζ υποδομών), καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη ενός ισχυρού μηχανισμού θαλάσσιας επιτήρησης.
Ο ρόλος του Λιμενικού Σώματος
Το Λιμενικό Σώμα αποτελεί τον κύριο φορέα θαλάσσιας επιτήρησης και επιβολής τηςνομιμότητας στην ελληνική επικράτεια. Η αποστολή του επεκτείνεται από την
καταπολέμηση παράνομων δραστηριοτήτων έως την προστασία της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα.
Σε σχέση με την ΑΟΖ, οι αρμοδιότητες του Λιμενικού περιλαμβάνουν:
Έλεγχο και καταγραφή δραστηριοτήτων στην ΑΟΖ (π.χ. αλιευτικές,
ερευνητικές, ενεργειακές).
Επέμβαση σε περιπτώσεις παραβίασης κυριαρχικών δικαιωμάτων.
Συνδρομή στην προστασία θαλάσσιων ενεργειακών υποδομών.
Συνεργασία με το Πολεμικό Ναυτικό και άλλους κρατικούς φορείς για την
εθνική ασφάλεια.
Ωστόσο, οι επιχειρησιακές ανάγκες για την επιτήρηση μιας ΑΟΖ εκτάσεως χιλιάδωντετραγωνικών χιλιομέτρων υπερβαίνουν τις παραδοσιακές δυνατότητες ενός συμβατικού Λιμενικού Σώματος. Εδώ εισέρχεται το ζήτημα της τεχνολογικής ενίσχυσης.
Το Εθνικό Σύστημα Ολοκληρωμένης Θαλασσίου
Επιτηρήσεως (ΕΣΟΘΕ)
Χαρακτηριστικά και λειτουργία
Το ΕΣΟΘΕ αποτελεί ένα σύγχρονο σύστημα ολοκληρωμένης θαλάσσιας επιτήρησης, βασισμένο στη χρήση:
Σταθερών και κινητών ραντάρ.
Δορυφορικής παρακολούθησης.
Μη επανδρωμένων αεροχημάτων (UAVs).
Κέντρων επιχειρησιακού συντονισμού με δικτυακή διασύνδεση.
Η λειτουργία του συστήματος προσφέρει πλήρη εικόνα της θαλάσσιας
δραστηριότητας σε πραγματικό χρόνο, διευκολύνοντας την άμεση επέμβαση και τονέλεγχο των συνόρων.
Οφέλη για την Ελλάδα
Η ενσωμάτωση του ΕΣΟΘΕ στο επιχειρησιακό έργο του Λιμενικού:
Αυξάνει την αποτελεσματικότητα επιτήρησης της ΑΟΖ.
Μειώνει το κόστος και τον χρόνο απόκρισης σε περιστατικά.
Ενισχύει την αποτρεπτική ισχύ της χώρας απέναντι σε παράνομες
δραστηριότητες.
Συνδέει την Ελλάδα με ευρωπαϊκά δίκτυα θαλάσσιας ασφάλειας, καθώς το
σύστημα μπορεί να διαλειτουργεί με αντίστοιχα διεθνή προγράμματα (π.χ.
Eurosur).
Συμπεράσματα
Η ανακήρυξη και η επιτήρηση της Ελληνικής ΑΟΖ συνιστούν σύνθετη διαδικασία, ηοποία απαιτεί ισορροπία ανάμεσα σε νομικές, διπλωματικές, επιχειρησιακές καιτεχνολογικές παραμέτρους.
Το Λιμενικό Σώμα καλείται να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην προστασία των κυριαρχικών δικαιωμάτων της χώρας στη θάλασσα. Για να επιτύχει όμως την αποστολή του, χρειάζεται επαρκή τεχνολογική υποστήριξη. Το Εθνικό Σύστημα
Ολοκληρωμένης Θαλασσίου Επιτηρήσεως δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά
αναγκαιότητα.
Εν τέλει, η ασφάλεια και η αποτελεσματική αξιοποίηση της Ελληνικής ΑΟΖ θα εξαρτηθούν από τη βούληση του κράτους να συνδυάσει στρατηγική διορατικότητα,
διεθνείς συμμαχίες και επιχειρησιακή ετοιμότητα. Το στοίχημα είναι εθνικό και
αφορά το μέλλον της χώρας ως θαλάσσιας δύναμης στην Ανατολική Μεσόγειο.
