Του καθηγητή και ακαδημαικού Ιωάννη Λυριντζή
(Αφιερώνεται στον σκηνοθέτη του Καποδίστρια Γιάννη Σμαραγδή)
• Καποδίστριας: Ένας Ευρωπαίος πολιτικός πέρα από τη ρωσική επιρροή”
• “Ανεξάρτητος αλλά και διπλωματικός: Το όραμα του Καποδίστρια για την
Ελλάδα και την Ευρώπη”
«Υπηρετώντας την Ελλάδα, όχι τη Ρωσία: Η κυρίαρχη πορεία του Καποδίστρια»
Καποδίστριας: Συνεργασία με τη Ρωσία, ποτέ ελεγχόμενη από αυτήν»
• «Μεταξύ Ρωσίας και Ελλάδας: Πώς ο Καποδίστριας διατήρησε την ανεξαρτησία του»
• «Όχι ο άνθρωπος της Μόσχας: Ο αγώνας του Καποδίστρια για την κυρίαρχη Ελλάδα»
Ο Ιωάννης Καποδίστριας, αν και συχνά συνδεόταν με φιλορωσικά αισθήματα (οχι στην
κυριολεξία με ρωσικο κομμα) λόγω της διπλωματικής του θητείας στη Ρωσική
Αυτοκρατορία (με το ρωσικο κομμα ηταν και ο Θ.Κολοκοτρώνης), επέδειξε μια σταθερή
δέσμευση στην κυριαρχία και τον εκσυγχρονισμό της Ελλάδας, ανεξάρτητα από τη
ρωσική επιρροή. Η διακυβέρνησή του από το 1828 έως το 1831 χαρακτηρίστηκε από
προσπάθειες για την εγκαθίδρυση ενός αυτοσυντηρούμενου ελληνικού κράτους,
εστιάζοντας στην εσωτερική ανάπτυξη και όχι στις εξωτερικές εξαρτήσεις. Υποψη τα
αλλα δυο κομματα ησαν το Αγγλικό και το Γαλλικο. To Αγγλικό Κόμμα εκπροσωπούμενο
από τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Αυτό το κόμμα έτεινε προς τον συνταγματικό
φιλελευθερισμό, τα εμπορικά συμφέροντα και τους στενούς δεσμούς με τη Βρετανία.
Το Γαλλικό Κόμμα, εκπροσωπούμενο από τον Ιωάννη Κωλέττη. Αυτό το κόμμα συχνά
ευθυγραμμιζόταν με τις συγκεντρωτικές πολιτικές και τα συμφέροντα της Γαλλίας στην
ανατολική Μεσόγειο.
Αυτά τα τρία κόμματα δεν ήταν ιδεολογικά με τη σύγχρονη έννοια — ήταν κυρίως
πελατειακά δίκτυα συνδεδεμένα με την προστασία και την υποστήριξη κάθε Μεγάλης
Δύναμης.
Δηλαδή, απο ιστορικές πηγές, ο Καποδίστριας δεν ανήκε σε κανένα κόμμα (Ρωσικό,
Αγγλικό, Γαλλικό), παρόλο που θεωρούνταν «ρωσόφιλος» λόγω της προηγούμενης
θητείας του στη ρωσική διπλωματία.
Στην πραγματικότητα, η πολιτική του ήταν αυστηρά ανεξάρτητη: στόχευε στη δημιουργία
ισχυρού, συγκεντρωτικού, κυρίαρχου ελληνικού κράτους, χωρίς να εξαρτάται από καμία
ξένη δύναμη.
Προσπάθησε να περιορίσει την επιρροή των ξενικών κομμάτων, γιατί πίστευε ότι
υπονόμευαν την εσωτερική συνοχή της Ελλάδας και έκαναν τους Έλληνες πελάτες των
ξένων. Οι μεταρρυθμίσεις του (εκπαίδευση, οικονομία, διοίκηση, στρατός) είχαν ως
στόχο να κάνουν την Ελλάδα αυτάρκη και ανεξάρτητη.
Με την ανάληψη της ηγεσίας, ο Καποδίστριας ξεκίνησε ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα
εκσυγχρονισμού που περιελάμβανε στρατιωτικές, διοικητικές και οικονομικές
μεταρρυθμίσεις. Αναδιοργάνωσε τον στρατό για να αποκαταστήσει την εθνική ενότητα
και να ανακτήσει τον έλεγχο των εδαφών που χάθηκαν κατά τη διάρκεια εσωτερικών
συγκρούσεων. Η κυβέρνησή του εισήγαγε το πρώτο σύγχρονο σύστημα καραντίνας
στην Ελλάδα, διαχειριζόμενο αποτελεσματικά επιδημίες όπως ο τυφοειδής πυρετός, η
χολέρα και η δυσεντερία, που μαστίζουν τη χώρα από την έναρξη της Επανάστασης.
Στον τομέα της εκπαίδευσης, ο Καποδίστριας έθεσε τις βάσεις για ένα σύγχρονο
εκπαιδευτικό σύστημα. Ίδρυσε την Κεντρική Σχολή της Αίγινας, η οποία αργότερα έγινε
το θεμέλιο του Πανεπιστημίου Αθηνών, και διόρισε τον Γεώργιο Γεννάδιο ως τον πρώτο
διευθυντή της. Ο Γεννάδιος, μια εξέχουσα προσωπικότητα του Νεοελληνικού
Διαφωτισμού, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ίδρυση μερικών από τα πρώτα
εκπαιδευτικά ιδρύματα της σύγχρονης Ελλάδας.
Από οικονομικής άποψης, ο Καποδίστριας εισήγαγε την καλλιέργεια της πατάτας στην
Ελλάδα, με στόχο τη διαφοροποίηση της γεωργίας και τη βελτίωση της επισιτιστικής
ασφάλειας. Καθιέρωσε επίσης τον Φοίνικα, το πρώτο σύγχρονο ελληνικό νόμισμα, και
ξεκίνησε την ανάπτυξη υποδομών για την υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης.
Ενώ το φιλορωσικό του υπόβαθρο επηρέασε τις αρχικές διπλωματικές του δεσμεύσεις,
οι πολιτικές του Καποδίστρια επικεντρώθηκαν στην ενίσχυση ενός ανεξάρτητου και
σύγχρονου ελληνικού κράτους. Οι μεταρρυθμίσεις του έθεσαν τα θεμέλια για μια
περίοδο ισχύος, ελευθερίας και ανάπτυξης στην Ελλάδα, αντανακλώντας το όραμά του
για ένα έθνος αυτοδύναμο και ανθεκτικό απέναντι στις εξωτερικές πιέσεις.
Οι διπλωματικές προσπάθειες του Ιωάννη Καποδίστρια στην Ελβετία στις αρχές του
19ου αιώνα αποτελούν παράδειγμα της δέσμευσής του για την προώθηση ανεξάρτητων
και ουδέτερων κρατών, διακριτών από τη ρωσική κυριαρχία. Διορισμένος από τον
Τσάρο Αλέξανδρο Α΄, ο Καποδίστριας είχε ως αποστολή να μεσολαβεί μεταξύ των
ελβετικών καντονιών και των νικήτρων δυνάμεων μετά τον Ναπολέοντα, με στόχο την
αποκατάσταση της ελβετικής κυριαρχίας και την εδραίωση ουδέτερης στάσης στις
ευρωπαϊκές υποθέσεις.
Φτάνοντας στην Ελβετία το 1813, ο Καποδίστριας συμμετείχε σε εκτεταμένες
διαπραγματεύσεις με τους ηγέτες των καντονιών, υποστηρίζοντας ένα ομοσπονδιακό
σύνταγμα που θα ενοποιούσε το κατακερματισμένο έθνος. Η διπλωματική του
οξυδέρκεια οδήγησε στη σύνταξη μιας νέας ομοσπονδιακής συμφωνίας, η οποία έθεσε
τις βάσεις για τη σύγχρονη Ελβετική Συνομοσπονδία. Αυτό το σύνταγμα όχι μόνο
ενοποίησε τα καντόνια, αλλά κατοχύρωσε επίσης την αρχή της ουδετερότητας,
διασφαλίζοντας τη μη δέσμευση της Ελβετίας σε μελλοντικές ευρωπαϊκές συγκρούσεις.
Η επιρροή του Καποδίστρια επεκτάθηκε μέχρι το Συνέδριο της Βιέννης το 1815, όπου
έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εξασφάλιση της διεθνούς αναγνώρισης της μόνιμης
ουδετερότητας της Ελβετίας. Συνεργαζόμενος με Ελβετούς εκπροσώπους όπως ο
Charles Pictet de Rochemont, διασφάλισε ότι οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις
αναγνώρισαν και σεβάστηκαν το ουδέτερο καθεστώς της Ελβετίας, μια πολιτική που
διαρκεί μέχρι σήμερα.
Σε αναγνώριση της σημαντικής συμβολής του, πολλά ελβετικά καντόνια και πόλεις
τίμησαν τον Καποδίστρια με τιμητική υπηκοότητα. Η κληρονομιά του τιμάται μέσω
διαφόρων μνημείων, συμπεριλαμβανομένου ενός αγάλματος στο Ouchy της Λωζάνης,
που συμβολίζει τη διαρκή φιλία μεταξύ Ελβετίας και Ελλάδας.
Οι προσπάθειες του Καποδίστρια στην Ελβετία υπογραμμίζουν την αφοσίωσή του στην
προώθηση ανεξάρτητων και ουδέτερων κρατών, ευθυγραμμιζόμενες με το ευρύτερο
όραμά του για μια Ευρώπη κυρίαρχων εθνών. Το έργο του στην Ελβετία όχι μόνο
συνέβαλε στη σταθερότητα και την ουδετερότητα του έθνους, αλλά αντανακλούσε και τη
διπλωματική του φιλοσοφία για την ενίσχυση της αυτονομίας και την αντίσταση στην
εξωτερική κυριαρχία.
Παρόλο που ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε υπηρετήσει ως διπλωμάτης και Υπουργός
Εξωτερικών στη Ρωσική Αυτοκρατορία υπό τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄, η ευθυγράμμισή
του με τη Ρωσία ήταν αυστηρά επαγγελματική και στρατηγική, αντανακλώντας τον ρόλο
του ως Ευρωπαίου πολιτικού και όχι οποιαδήποτε μορφή ιδεολογικής υποταγής. Το
όραμα του Καποδίστρια για την Ελλάδα ήταν ένα όραμα κυριαρχίας και
εκσυγχρονισμού, ανεξάρτητο από τις ρωσικές οδηγίες. Με την ανάληψη της θητείας του
ως κυβερνήτη της Ελλάδας το 1828, ξεκίνησε ολοκληρωμένες μεταρρυθμίσεις, οπως
αναφέραμε παραπάνω, και ανέπτυξε υποδομές για την υποστήριξη της οικονομικής
ανάπτυξης.
Γι’α αυτό ενώ η πρώιμη διπλωματική καριέρα του Ιωάννη Καποδίστρια ήταν στενά
συνδεδεμένη με τη Ρωσική Αυτοκρατορία υπό τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄, είναι σημαντικό
να διακρίνουμε αυτή την προσωπική και επαγγελματική ευθυγράμμιση από τυχόν
μεταγενέστερες ιστορικές συσχετίσεις με επαναστατικά κινήματα ή τη
σοβιετική/κομμουνιστική εποχή.
Ο Καποδίστριας έδρασε στις αρχές του 19ου αιώνα, κατά τη συντηρητική μετα-
Ναπολεόντεια περίοδο, όταν η θητεία του στη Ρωσία αντανακλούσε πραγματιστική
διπλωματία και όχι ιδεολογική υποταγή. Η αφοσίωσή του στη Ρωσία ήταν αυστηρά στο
πλαίσιο του ρόλου του ως Ευρωπαίου πολιτικού· δεν μεταφραζόταν σε υποχρέωση για
την Ελλάδα να ακολουθεί τις ρωσικές πολιτικές οδηγίες ή να υιοθετεί τα εσωτερικά της
μοντέλα διακυβέρνησης.
Πράγματι, οι πολιτικές του Καποδίστρια στην Ελλάδα αποκαλύπτουν ένα ισχυρό,
ανεξάρτητο όραμα: επεδίωξε τον εκσυγχρονισμό, τη διοικητική μεταρρύθμιση και την
εθνική συνοχή χωρίς να βασίζεται σε ρωσικές επιταγές. Οι μεταρρυθμίσεις του στην
εκπαίδευση, τη δημόσια υγεία, τη γεωργία και τα οικονομικά σχεδιάστηκαν για το
ελληνικό πλαίσιο, βασισμένες στις αρχές του Διαφωτισμού και στα ευρωπαϊκά διοικητικά
μοντέλα, αντί να αντανακλούν κάποια αυτοκρατορική ατζέντα. Για παράδειγμα, η ίδρυση
της Κεντρικής Σχολής της Αίγινας, η προώθηση του εγχώριου νομίσματος (ο Φοίνικας)
και τα έργα υποδομής ήταν όλα εσωτερικά καθοδηγούμενες πρωτοβουλίες
Η διπλωματική εμπειρία του Καποδίστρια, συμπεριλαμβανομένου του κρίσιμου ρόλου
του στην εξασφάλιση της ελβετικής ουδετερότητας και ανεξαρτησίας, καταδεικνύει
περαιτέρω την δέσμευσή του στην κυρίαρχη εθνική υπόσταση και την ισορροπημένη
διεθνή εμπλοκή.
Έτσι, ενώ είχε φιλορωσικό προσανατολισμό, οι πολιτικές του Καποδίστρια στην Ελλάδα
υπογραμμίζουν μια σκόπιμη ανεξαρτησία: επιδίωξε την υποστήριξη της Ρωσίας μόνο
στο βαθμό που αυτό διευκόλυνε την ελληνική ανεξαρτησία, όχι ως μέσο πολιτικής
εξάρτησης ή μακροπρόθεσμου ξένου ελέγχου.
Επομένως, είναι ιστορικά ανακριβές να συγχέουμε τη σχέση του Καποδίστρια με την
τσαρική Ρωσία με μεταγενέστερες ιδεολογίες όπως ο σοσιαλισμός ή ο κομμουνισμός.
Οι μεταρρυθμίσεις του έθεσαν τις βάσεις για ένα σταθερό, σύγχρονο και αυτοδύναμο
ελληνικό κράτος, αποδεικνύοντας ότι η αφοσίωσή του στη ρωσική διπλωματία δεν έθεσε
σε κίνδυνο την αυτονομία της Ελλάδας.
Αρκετές πηγές παρέχουν μια επιστημονική προοπτική σχετικά με τον καθοριστικό ρόλο
του Ιωάννη Καποδίστρια στη διαμόρφωση του σύγχρονου ελβετικού κράτους και της
διαρκούς πολιτικής ουδετερότητας που αυτό ασκούσε. Η διπλωματική του οξυδέρκεια
όχι μόνο συνέβαλε στην εδραίωση της ελβετικής ανεξαρτησίας, αλλά αντανακλούσε και
το ευρύτερο όραμά του για μια Ευρώπη κυρίαρχων, ουδέτερων εθών.
Μερικές πηγές: α) Charalambos Babounis"Kapodistrias and the Making of Modern
Europe and Modern Greece, American Hellenic Institute Fo.undation, β) "Ioannis
Kapodistrias" Swiss Federal Department of Foreign Affairs. Το άρθρο αυτό αναδεικνύει
τον ρόλο του Καποδίστρια ως απεσταλμένου του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄, εστιάζοντας
στην αποστολή του στην Ελβετία το 1813-1814, όπου διευκόλυνε τη σύνταξη ενός νέουομοσπονδιακού συντάγματος και εξασφάλισε τη διεθνή αναγνώριση της ουδετερότητας
της Ελβετίας, γ ) Ioannis Kapodistrias in Switzerland" Greek Ministry of Foreign Affairs.
Το παρόν έγγραφο παρέχει μια επισκόπηση της διπλωματικής αποστολής του
Καποδίστρια στην Ελβετία, περιγράφοντας λεπτομερώς τις προσπάθειές του να
μεσολαβήσει μεταξύ των καντονιών και να συντάξει ένα ομοσπονδιακό σύνταγμα, το
οποίο έθεσε τα θεμέλια για το σύγχρονο ελβετικό κράτος.
Σύγκριση με σημερινούς ηγέτες
Ο Καποδίστριας συνδύαζε πολιτική αυτονομία και σχετική ηθική ακεραιότητα, κάτι
σπάνιο σήμερα. Οι σύγχρονοι ηγέτες συχνά και με στενους συνεργατες αλλα και οι
δημοτικοι και περιφερειακοι αρχοντες πρεπει να συμβιβάζονται με ισχυρά εσωτερικά και
διεθνή συμφέροντα, και αυτό συνδέεται άμεσα με υψηλότερα επίπεδα διαφθοράς ή
παρασκηνιακής επιρροής.
Aρα ο σημερινος ψηφοφόρος αφήνεται στη τύχη του η πως οφείλει να διερευνά τον
καλλίτερο ηγέτη σήμερα όταν όλοι τους στην Ευρώπη ειναι «ολιγίσκοι», άσημοι χωρίς
ειδικό βάρος και προσωπικότητα?
Στην πραγματικότητα αγγίζουμετην καρδιά του προβλήματος της δημοκρατίας σήμερα:
όταν οι περισσότεροι ηγέτες μοιάζουν «ολιγίσκοι» χωρίς ειδικό βάρος και με ισχυρές
εξαρτήσεις, πώς μπορεί ο πολίτης να βρει ή να αξιολογήσει τον «καλύτερο»;
Η πραγματικότητα του σημερινού ψηφοφόρου
Στην Ευρώπη οι ηγέτες συχνά εμφανίζονται τεχνοκρατικοί, διαχειριστές, όχι οραματιστές
όπως παλιά.
Το «ειδικό βάρος» τους περιορίζεται επειδή οι βασικές αποφάσεις καθορίζονται από
υπερεθνικά κέντρα (ΕΕ, ΝΑΤΟ, ΔΝΤ, αγορές).
Ο μέσος ψηφοφόρος αισθάνεται ότι οι επιλογές του είναι περιορισμένες και πως αλλάζει
μόνο «διαχειριστές» και όχι πολιτικές.
Τι μπορεί να κάνει ο πολίτης για να ξεχωρίσει ηγέτες;
Να εξετάζει το ιστορικό συνέπειας: Έχει σταθεί όρθιος απέναντι σε ισχυρά συμφέροντα;
Ή αλλάζει θέσεις ανάλογα με τον άνεμο;
Να ελέγχει τη διαφάνεια: Ποιες είναι οι σχέσεις του με λόμπι, επιχειρήσεις, funds,
ιδρύματα;
Να αξιολογεί το όραμα: Έχει σχέδιο που υπερβαίνει τη «διαχείριση» και τα αυτονόητα;
Δηλαδή, προτείνει κάτι τολμηρό, ρεαλιστικό και με προοπτική;
Να παρακολουθεί τις μικρές πράξεις: Μικρές επιλογές (π.χ. πώς τοποθετείται σε τοπικά
ζητήματα, σε θέματα δικαιοσύνης ή διαφάνειας) συχνά αποκαλύπτουν περισσότερα από
τα μεγάλα λόγια.
Να καλλιεργεί κριτική παιδεία: Να μην περιορίζεται σε τηλεοπτικά σλόγκαν ή social
media, αλλά να ψάχνει ανεξάρτητες πηγές, δημοσιογραφικές έρευνες, δεδομένα.
Να δικαστεί απο φυσικούς δικαστές η «εγκληματική οργάνωση» πολιτικών κυβερνόντων
οπως χαρακτηρίστηκε απο την Ευρωπαία Εισαγγελέα, αλιώς μην τους ψηφιζουμε.
Το πρόβλημα των «ολιγίσκων»
Ίσως είναι αναπόφευκτο ότι στη σημερινή Ευρώπη οι περισσότεροι πρωθυπουργοί
φαίνονται «άσημοι»· αυτό οφείλεται στο ότι λειτουργούν μέσα σε υπερκρατικές δομές,
όπου η πραγματική ισχύς δεν είναι συγκεντρωμένη στο εθνικό επίπεδο.
Αλλά, ακόμα και σε αυτό το πλαίσιο, ένας ηγέτης μπορεί να ξεχωρίσει με:
ακεραιότητα,
θάρρος σε δύσκολες αποφάσεις,
ικανότητα να δημιουργεί πολλές συμμαχίες για το κοινό συμφέρον.
Με λίγα λόγια: ο σημερινός ψηφοφόρος δεν είναι τελείως αβοήθητος, αλλά χρειάζεται
πολύ περισσότερη προσωπική έρευνα και κριτική σκέψη για να εντοπίσει τον λιγότερο
εξαρτημένο, τον πιο έντιμο και τον πιο ικανό να υπηρετήσει το κοινό συμφέρον.
Βιβλιογραφια
Clogg, R (2013) A Concise History of Greece. 3rd ed., Cambridge University Press, σελ.
71–74.
Woodhouse, C. M. (1952) The Greek War of Independence: Its Historical Setting.
London: Hutchinson, σελ. 245–247.
Theros, P (2015) “Kapodistrias and the Making of Modern Europe and Modern Greece.”
American Hellenic Institute Foundation, σελ. 1-13
(https://ahiworld.serverbox.net/AHIFpolicyjournal/pdfs/Volume6Spring/05-theros.pdf)
