Γιώργος Α. Βάμβουκας
Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών
Ο Ιωάννης Καποδίστριας πάτησε τα πάτρια εδάφη στην πόλη του Ναυπλίου στις 8
Ιανουαρίου 1828. Στις 18 Ιανουαρίου 1828, κατόπιν απαίτησης του Καποδίστρια, με
Νόμο ρυθμίστηκαν θεσμικά ζητήματα που αφορούσαν το κυβερνητικό σύστημα της
Ελληνικής Πολιτείας. Η κύρια θεσμική μεταβολή ήταν ότι ιδρύθηκε το Πανελληνίον που
αντικατέστησε το Βουλευτικό Σώμα. Ο Καποδίστριας δολοφονήθηκε την 27 η
Σεπτεμβρίου 1827. Συνεπώς, τυπικά και ουσιαστικά, η Καποδιστριακή περίοδος
καλύπτει το διάστημα μεταξύ 18 ης Ιανουαρίου 1828 και 27 ης Σεπτεμβρίου 1831. Άρα, ο
Καποδίστριας παρέμεινε Κυβερνήτης της Ελλάδας μόλις τρία χρόνια και 252 μέρες, ήτοι
44,4 μήνες ή 3,7 έτη.
Ο Καποδίστριας ανέλαβε την διακυβέρνηση ενός υπό σύσταση ελληνικού κράτους, με
διαλυμένες ένοπλες δυνάμεις, παράλυτη την εγχώρια οικονομία, ανύπαρκτη δημόσια
διοίκηση και κυρίως τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα να κατέχουν σχεδόν το σύνολο
της ελληνικής επικράτειας. Οι εμφύλιοι πόλεμοι της περιόδου Μαΐου 1823-Φεβρουαρίου
1825 είχαν διχάσει τον ελληνικό λαό και καταρρακώσει το ηθικό των Ελλήνων
αγωνιστών, με οδυνηρή συνέπεια τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα υπό την ηγεσία των
Ιμπραήμ και Κιουταχή να βρουν ελεύθερο πεδίο για ταχεία επέλαση ανά την ελληνική
επικράτεια.
Στην οικονομική και πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας, ο Καποδίστριας θεωρείται ο
μοναδικός Κυβερνήτης που ανέλαβε το πηδάλιο της κυβερνητικής εξουσίας ενός υπό
εκκόλαψη κράτους, κατεχόμενου όμως σχεδόν στο σύνολό του από τους Οθωμανούς.
Ήλθε να αναστηλώσει την Ελλάδα εκ των ερειπίων της, σε συνθήκες αχαλίνωτης
διαφθοράς των μεγαλοκοτζαμπάσηδων και της πανίσχυρης φατρίας Κουντουριώτη-
Μαυροκορδάτου-Κωλέττη-Τρικούπη που την περίοδο 1822-1827 έλεγχαν τους
μηχανισμούς της κυβερνητικής εξουσίας. Παράλληλα, είχε να αντιπαλέψει με εχθρικούς
και ιδιοτελείς αγγλογαλλικούς κύκλους, που την περίοδο 1822-1827 ποδηγετούσαν και
χειραγωγούσαν τα μέλη της σέχτας Κουντουριώτη-Μαυροκορδάτου-Κωλέττη-Τρικούπη.
Πάταξη της Διαφθοράς.
Στις κύριες προτεραιότητες της κυβερνητικής πολιτικής του Καποδίστρια ήταν η πάταξη
της διαφθοράς στο δημόσιο βίο. Σύμφωνα με το “Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής
Γλώσσας” της Ακαδημίας Αθηνών, «η διαφθορά αντικατοπτρίζει την έκλυση των ηθών,
τον εκμαυλισμό και την εξαχρείωση των συνειδήσεων και της ψυχής». Κατά προέκταση,
“διεφθαρμένος” είναι «ο ηθικά εξαχρειωμένος, ο ανήθικος».
Αναφορικά με την έννοια της διαφθοράς, ας καταγράψουμε επίσης ορισμένα
αποσπάσματα από την Βικιπαίδεια: «Διαφθορά είναι η κατάχρηση ανατεθειμένης
εξουσίας με σκοπό το προσωπικό όφελος … Διεφθαρμένος μπορεί να είναι αιρετός,
δημόσιος ή ιδιωτικός υπάλληλος στον οποίο έχει ανατεθεί εξουσία…. Συνήθως η
κατάχρηση έγκειται στην παράνομη, συνήθως μυστική, απόκτηση ιδιωτικής περιουσίας ή
αποκόμιση κάποιου άλλου ιδιωτικού οφέλους … Οι μορφές διαφθοράς ποικίλλουν και
περιλαμβάνουν τη δωροδοκία, τον εκβιασμό, το νεποτισμό, την υπεξαίρεση χρημάτων,την δωροληψία και την κατάχρηση ….Το αποτέλεσμα της πολιτικής διαφθοράς είναι η
κλεπτομανία».
Ο Καποδίστριας γνώριζε με κάθε λεπτομέρεια τις τεράστιες καταχρήσεις δημοσίου
χρήματος κατά την περίοδο 1822-1827. Την περίοδο αυτή, οι ετήσιες στρατιωτικές
δαπάνες αποτελούσαν κατά μέσο όρο περίπου το 75% των συνολικών κρατικών
δαπανών. Η διασπάθιση δημοσίου χρήματος στον κρίσιμο τομέα των ενόπλων
δυνάμεων (στρατός και ναυτικό) υπολογιζόταν σε αρκετά εκατομμύρια γρόσια.
Ο Κυβερνήτης με αποφασιστικότητα προσπάθησε να σπάσει το σκυρόδεμα των
κυκλωμάτων διαφθοράς. Οι θεσμικές παρεμβάσεις του αποτελούν σεμινάριο για τις
σημερινές κυβερνήσεις. Για παράδειγμα, με το Διάταγμα της 29 ης Μαρτίου 1828
θεσμοθετήθηκε το Γενικό Φροντιστήριο. Κύριος σκοπός του Γενικού Φροντιστηρίου
ήταν ο έλεγχος των στρατιωτικών δαπανών και η πάταξη της διαφθοράς στο ζωτικό
χώρο των ενόπλων δυνάμεων. Η σύσταση του Γενικού Φροντιστηρίου συνετέλεσε στην
πλήρη εκρίζωση της διαφθοράς σε στρατό και στόλο, γεγονός που συνετέλεσε στην
εξασφάλιση σημαντικών δημοσίων πόρων για την στήριξη ευπαθών ομάδων του
πληθυσμού, όπως πάμφτωχες οικογένειες, ανάπηροι πολέμου, άπορα ελληνόπουλα,
πρόσφυγες, κ.ο.κ.
Επίσης, ο Καποδίστριας τον Σεπτέμβριο του 1829 προέβη στην ίδρυση του Λογιστικού
και Ελεγκτικού Συμβουλίου. Ο προορισμός αυτού του θεσμικού φορέα ήταν η εξέταση
και ο έλεγχος των οικονομικών λογαριασμών του κράτους. Ο έλεγχος της διαχείρισης
των Δημοσίων Οικονομικών από το Λογιστικό και Ελεγκτικό Συμβούλιο καταδεικνύει τις
ριζοσπαστικές πτυχές της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής της Καποδιστριακής
περιόδου 18 Ιανουαρίου 1828-27 Σεπτεμβρίου 1831. Υπόψη ότι με το βασιλικό διάταγμα
της 27 ης Σεπτεμβρίου του 1833 ιδρύθηκε το Ελεγκτικό Συνέδριο, που ουσιαστικά
αποτέλεσε μετεξέλιξη του Λογιστικού και Ελεγκτικού Συμβουλίου.
Αδέκαστη Δικαιοσύνη
Ενώ οι Έλληνες αγωνιζόντουσαν για την απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό,
λυπηρό ήταν ότι υπήρχαν ιδιοτελή συμφέροντα αρκετών μεγαλοκοτζαμπάσηδων και
οπλαρχηγών, που ενδόμυχα δεν επιθυμούσαν την δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού
έθνους. Δεν ήθελαν την ίδρυση σύγχρονου ελληνικού κράτους, με οργανωμένη κεντρική
διοίκηση και θεσμοθετημένα όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης. Η αναρχία διευκόλυνε τα
προσωπικά και επιτόπια οικονομικά συμφέροντα πανίσχυρων προκρίτων της
Πελοποννήσου της Στερεάς, της Εύβοιας, της Ύδρας και των Σπετσών.
Ο Καποδίστριας ήταν συνειδητοποιημένος ότι η συγκρότηση μιας ευνομούμενης
πολιτείας προαπαιτεί τη θέσπιση αμερόληπτου και αξιόπιστου συστήματος απονομής
της Δικαιοσύνης. Οι δικαστικές αρχές οφείλουν να είναι αδέκαστες, ακέραιες και
ανεπηρέαστες από κυβερνητικές και άλλες εξωθεσμικές παρεμβάσεις. Δυστυχώς, ο
κομματισμός και οι καταχρήσεις ορισμένων δικαστών παρεμπόδιζαν την αμερόληπτη
απόδοση της δικαιοσύνης. Η εξάλειψη της διαφθοράς προαπαιτούσε την ύπαρξη
ακέραιων και έντιμων δικαστών σε όλες τις βαθμίδες της δικαιοσύνης. Η αδέκαστη
δικαιοσύνη συνιστά τον θεμέλιο λίθο του κράτους δικαίου.
Ο Καποδίστριας στην πράξη αντιμετώπιζε το σημαντικό πρόβλημα, ότι, η έλλειψη
καταρτισμένων νομικών καθιστούσε προβληματική και εν πολλοίς ατελέσφορη την
απόδοση της δικαιοσύνης. Όντως, πώς ήταν δυνατόν να υπάρξουν μορφωμένοι δικαστές και δικηγόροι, σε μια πάμφτωχη χώρα που δεν λειτουργούσαν πανεπιστήμια
για την εκπαίδευση πολιτών στο πεδίο της νομικής επιστήμης; Η οργάνωση του
οποιουδήποτε συστήματος δικαιοσύνης απαιτούσε καταρτισμένους νομομαθείς. Η
απουσία όμως νομομαθών αποτελούσε μεγάλο πρόσκομμα στην θέσπιση και εφαρμογή
της δικαστικής νομοθεσίας, βάσει της οποίας θα απονεμόταν το δίκαιο και θα
καταπολεμείτο η διαφθορά στην Ελλάδα.
Ο αδελφός του Κυβερνήτη Βιάρος μαζί με τους Ιωάννη Γεννατά, Χριστόδουλο Κλωνάρη
και Γρηγόριο Σούτσο συνέθεταν τον πυρήνα των νομικών συμβούλων του Καποδίστρια.
Για την επιβολή της έννομης τάξης και την αδέκαστη απόδοση της δικαιοσύνης, ο
Κυβερνήτης εξαναγκάστηκε να επιλέξει ως δικαστές πολίτες που διακρίνονταν για την
ακεραιότητα και την τιμιότητά τους. Οι άοκνες προσπάθειες του Κυβερνήτη και οι
συνεχείς συστάσεις του προς τους δικαστές για την αποτελεσματική απόδοση της
δικαιοσύνης, συνέβαλαν στην επικράτηση ευνομίας και την εμπέδωση κράτους δικαίου
στη συνείδηση της πλειονότητας των πολιτών.
Επιλογή Έντιμων Προσώπων
Η ζωντανή πραγματικότητα αποκαλύπτει ότι η αποτελεσματική λειτουργία των θεσμών
προϋποθέτει έντιμους και αδέκαστους κρατικούς λειτουργούς. Ο Καποδίστριας για τη
στελέχωση των κορυφαίων οργάνων της δημόσιας διοίκησης επέλεγε καταξιωμένα
πρόσωπα, που διακρίνονταν για το ήθος, το υψηλό μορφωτικό επίπεδο, την τιμιότητα
και τη φιλοπατρία τους. Σπουδαίες προσωπικότητες, όπως οι Ιωάννης Γεννατάς,
Χριστόδουλος Κλωνάρης, Γρηγόριος Σούτσος, Μιχαήλ Σούτσος, Αλέξανδρος Σούτσος,
Κωνσταντίνος Οικονόμου, Αλέξανδρος Στούρτζας, Νικόλαος Χρυσόγελος, Ανδρέας
Μουστοξύδης, Γρηγόριος Κωνσταντάς, Γεώργιος Γεννάδιος και Ιωάννης Βενθύλος,
υπήρξαν πολύτιμοι σύμβουλοι του Καποδίστρια που συνέβαλαν στην υλοποίηση του
κυβερνητικού έργου στους ζωτικής σημασίας τομείς της δικαιοσύνης και της παιδείας.
Αξιομνημόνευτο είναι ότι όλοι οι σύμβουλοί του προέβαιναν σε γενναιόδωρες χορηγίες
στο υπό σύσταση νεοελληνικό κράτος. Πρώτος ο Καποδίστριας έδωσε το καλό
παράδειγμα. Πρόσφερε όλη την περιουσία του για την Πατρίδα. Οι δωρεάν παροχές του
για αγαθοεργούς και αναπτυξιακούς σκοπούς εκτιμώνται τουλάχιστον σε 2.500.000
γρόσια. Αν αναλογιστούμε ότι το 1828 ο κατώτατος μισθός ανερχόταν σε 25 γρόσια,
συνάγεται ότι το ποσό των 2.500.000 γροσιών ήταν όντως πελώριο. Λαμβάνοντας
υπόψη ότι ο κατώτατος μισθός στη χώρα μας ανέρχεται σήμερα (Δεκέμβριος 2025) σε
880 ευρώ, προκύπτει ότι το ποσό των 2.500.000 ισοδυναμεί με 88.000.000 ευρώ.
Αξιομνημόνευτο είναι ότι όλοι οι στενοί συνεργάτες του Καποδίστρια όχι μόνο
εργάζονταν αμισθί, αλλά προέβαιναν σε δωρεές για τη βοήθεια απόρων, φτωχών
οικογενειών, κ.ο.κ.
Η περίπτωση σύστασης της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας είναι αξιομνημόνευτη. Με
νόμο της 2 ης Φεβρουαρίου 1828 αποφασίστηκε η σύσταση της Εθνικής Χρηματιστικής
Τράπεζας. Η τράπεζα ήταν υπό τον έλεγχο και την εποπτεία του κράτους. Με διάταγμα
της 3 ης Φεβρουαρίου 1828, το μετοχικό της κεφάλαιο ορίστηκε σε 6.472 μετοχές. Η
ονομαστική αξία κάθε μετοχής ανερχόταν σε 500 φοίνικες και άρα η συνολική αξία του
μετοχικού κεφαλαίου της τράπεζας προσδιοριζόταν σε 3.236.000 φοίνικες. Ο
Καποδίστριας μαζί με γνήσιους φίλους της Ελλάδας και στενούς συνεργάτες του υπήρξαν οι πρώτοι μέτοχοι της Εθνικής Χρηματιστικής Τράπεζας. Με δικά του χρήματα
αγόρασε μετοχές αξίας 1.000 ισπανικών διστήλων ή 6.000 φοινίκων. Επίσης, κοντινοί
συνεργάτες του, όπως οι Ι. Δομπόλης, Ι. Ρίζος, Γ. Βέτσος, Ε.Α. Βετάν, κ.ο.κ.,
πρόσφεραν το ποσό των 1.200 διστήλων ή 7.200 φοινίκων. Ουσιαστικά, επρόκειτο για
δωρεά 2.200 διστήλων ή 13.200 φοινίκων προς την υπό σύσταση Εθνική Τράπεζα για
το καλό της Πατρίδας.
Το “Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής” (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) θεωρεί
συνώνυμες τις λέξεις “διεφθαρμένος” και “ανήθικος”, αναφέροντας ότι «το διεφθαρμένο
άτομο έχει χάσει κάθε ηθικό φραγμό και βρίσκεται στο έσχατο σημείο της ανηθικότητας».
Για την πάταξη της διαφθοράς ο Καποδίστριας δημιούργησε θεσμούς σαν το Γενικό
Φροντιστήριο, το Λογιστικό και Ελεγκτικό Συμβούλιο, κ.ο.κ., θεσμούς όμως που
στελεχώθηκαν με έντιμους και ακέραιους Έλληνες.
Δυστυχώς, μετά την στυγερή δολοφονία του Καποδίστρια, όλες οι κυβερνήσεις για την
στελέχωση του κρατικού μηχανισμού επιλέγουν άτομα με κομματικά κριτήρια. Κομματικά
στελέχη που εισέρχονται στο δημόσιο βίο με ελάχιστα περιουσιακά στοιχεία και όταν
έλθει η στιγμή του αποχωρισμού η κινητή και η ακίνητη περιουσία τους εκτιμάται σε
πολλά εκατομμύρια ευρώ. Και το εύλογο ερώτημα είναι: Πώς είναι δυνατόν η διαφθορά
να εξαλειφθεί από διεφθαρμένους;
Υ.Γ. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο μου, «Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ
ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ: Ο Επιφανέστερος Κυβερνήτης της Ελλάδας», Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις
Μπαρμπουνάκης, σελίδες 612.
