(Δρ.) Hebatallah Adam: Τακτική Καθηγήτρια Οικονομικών, O.P. Jindal Global University (Ινδία), Αναπληρώτρια Κοσμήτορας Διδακτορικών Σπουδών στη Σχολή Διεθνών Υποθέσεων Jindal (JSIA),Ιδρυτής και Διευθύντρια του Κέντρου Jindal για τον Παγκόσμιο Νότο, Ιδρυτής και Πρόεδρος του Ιδρύματος Έρευνας Παγκόσμιου Νότου, Μέλος ΔΕΠ στη Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Ain Shams, Κάιρο, Αίγυπτος
Οι σχέσεις Αιγύπτου και Ελλάδας έχουν μια πλούσια και δυναμική ιστορία, που χαρακτηρίζεται από αρχαίες συνδέσεις, πολιτισμικές αλληλεπιδράσεις και κοινή γεωγραφία. Από την ίδρυση της Αλεξάνδρειας μέχρι σήμερα, οι δύο χώρες έχουν κοινά ενεργειακά συστήματα και κοινές στρατιωτικές δραστηριότητες. Ο ιστορικός πολιτιστικός θαυμασμός και το εμπόριο έχουν πλέον εξελιχθεί σε μια σύγχρονη στρατηγική συμμαχία που στηρίζει την ασφάλεια, την ενέργεια και τη διπλωματία στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ιστορικοί δεσμοί και αμοιβαίος πολιτιστικός Σεβασμός
Οι σχέσεις Αιγύπτου-Ελλάδας χρονολογούνται από την αρχαιότητα, όταν οι εμπορικοί διάδρομοι δεν διακινούσαν μόνο αγαθά αλλά και ιδέες. Οι αρχαίοι Έλληνες έτρεφαν έντονο
θαυμασμό για την αρχαία αιγυπτιακή τέχνη, την αρχιτεκτονική, την ιατρική και την πνευματικότητα, τις οποίες ενσωμάτωσαν στις μεθόδους τους. Στοχαστές, όπως ο Πυθαγόρας, πιστεύεται ότι ταξίδεψαν στην Αίγυπτο για να μάθουν για τα μαθηματικά και τη φιλοσοφία. Αυτές οι αρχικές επαφές επηρέασαν την επιστήμη και τη φιλοσοφία των Ελλήνων και οδήγησαν σε αιώνες πολιτιστικής συμπάθειας.
Η ελληνική παρουσία στην Αίγυπτο επρόκειτο να εδραιωθεί στην Αλεξάνδρεια, μια πόλη που λειτούργησε αναδείχθηκε ως εστία γνώσης, εμπορίου και κοσμοπολιτισμού. Το ιστορικό Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας (και ολόκληρης της Αφρικής) αποτελεί, μέχρι σήμερα, μια υπενθύμιση της βιωσιμότητας της ελληνικής επιρροής στο αιγυπτιακό έδαφος.
Αυτές οι σχέσεις είναι πολιτισμικά σημαντικές μέχρι σήμερα. Η Αίγυπτος διατηρεί ακόμα την πλουραλιστική της παράδοση, όπως τόνισε ο Πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ Ελ-Σίσι , κατά τη συνάντησή του με τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη στην Αθήνα στις 7 Μαΐου 2025, στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά, η οποία έχει πνευματική και ιστορική αξία για την Ελλάδα και τον Ορθόδοξο κόσμο. «Είμαι βαθιά αναστατωμένος όταν ακούω τις φήμες ότι η Αίγυπτος ενδέχεται να λάβει αρνητικά μέτρα κατά της Μονής της Αγίας Αικατερίνης, επειδή αυτό αντιβαίνει στις αρχές και την ανοχή της Αιγύπτου», τόνισε χαρακτηριστικά. «Τη δέσμευση του αιγυπτιακού κράτους στη σύμβαση μεταξύ της μονής και του κράτους, η οποία είναι μια αιώνια σύμβαση που δεν θα θιχτεί, ειδικά επειδή η μονή στεγάζει τα λείψανα μιας μεγάλης αγίας». Αυτή η δήλωση συνάδει με τη μακροχρόνια δέσμευση της Αιγύπτου για πολιτιστική συμβίωση, οι αρχές της οποίας παραμένουν τα θεμέλια των σχέσεών της με την Ελλάδα.
Εξελισσόμενη συνεργασία μεταξύ των δύο μεσογειακών γειτόνων
Ναυτική Ασφάλεια
Οι ελληνο-αιγυπτιακές σχέσεις έχει αποκτήσει ανανεωμένη επείγουσα σημασία στη σύγχρονη εποχή. Η Ανατολική Μεσόγειος εξελιχθεί σε πεδίο γεωπολιτικού ανταγωνισμού, ιδιαίτερα στα θαλάσσια σύνορα και την εξερεύνηση ενέργειας. Το 2020, η Αίγυπτος και η Ελλάδα κατέληξαν σε συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων περιοχών που περιλαμβάνει τμήματα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) τους, καθιστώντας τις θαλάσσιες περιοχές νομικά σαφείς προς την κατεύθυνση της εξερεύνησης υδρογονανθράκων και τις δύο χώρες πρωτοπόρους του ναυτικού δικαίου. Έχοντας γίνει γρήγορα δεκτή από τα δύο κοινοβούλια, η συμφωνία κατατέθηκε στον ΟΗΕ ως υπόδειγμα διπλωματίας καλής γειτονίας.
Παράλληλη ανάπτυξη έχει σημειωθεί και στη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας. Η
κοινή στρατιωτική άσκηση MEDUSA, , με έδρα τη Μεσόγειο και με τη συμμετοχή της Αιγύπτου, της Ελλάδας και της Κύπρου, με άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία
και η Γαλλία να έχουν συμμετοχή και καθεστώς παρατηρητή, έχει εξελιχθεί σε σημαντική
ετήσια διεπιστημονική, πολυεθνική κοινή στρατιωτική άσκηση με πραγματικά πυρά και τώρα διεξάγεται στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Το 2022, τα δύο κράτη υπέγραψαν στο Κάιρο Μνημόνιο Συνεργασίας Αεροναυτικής και Ναυτιλιακής Έρευνας και Διάσωσης και αναβάθμισαν τον επιχειρησιακό συντονισμό σε αμφισβητούμενα ύδατα. Ο τότε Υπουργός Άμυνας Νίκος Παναγιωτόπουλος, ο οποίος υπέγραψε το Μνημόνιο Συνεργασίας με τον Αιγύπτιο ομόλογό του Μοχάμεντ Ζάκι, επεσήμανε ότι «ορίζει τα όρια δικαιοδοσίας και τις περιοχές ευθύνης για την Έρευνα και Διάσωση μεταξύ Ελλάδας και Αιγύπτου, οι οποίες είναι πανομοιότυπες με τα FIR Αθηνών και Καΐρου αντίστοιχα». Μέχρι το 2023, μια νέα διαστρωμάτωση θεσμικού βάθους είναι ένα επίσημο (επιχειρησιακό) Πρόγραμμα Στρατιωτικής Συνεργασίας.
Ενεργειακή Ασφάλεια
Η αιγυπτιακή-ελληνική συμμαχία επεκτείνεται και στην ενέργεια. Και οι δύο είναι ιδρυτικά μέλη του Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου (EMGF, EGF, EastMed Gas Forum ή EastMed), μιας πλατφόρμας για χώρες παραγωγούς, καταναλωτές και χώρες διέλευσης φυσικού αερίου, το οποίο έγινε επίσημη διακυβερνητική οντότητα το 2021, που φιλοξενείται στο Κάιρο. Μέσω αυτού του φορέα, υποστηρίζεται μια περιφερειακή αγορά φυσικού αερίου και η Αίγυπτος εδραιώνεται ως κόμβος εξαγωγών, τουοποίου η Ελλάδα χρησιμεύει ως πύλη στην Ευρώπη. Οι υδρογονάνθρακες δεν αποτελούν πλέον τα όρια του ενεργειακού οράματος. Στις 14 Οκτωβρίου 2021, το Κάιρο και η Αθήνα υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας για την δημιουργία αρχικού υποθαλάσσιου καλωδίου ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ Ευρώπης και Αφρικής. Μέχρι τον Μάιο του 2025, το σχέδιο προχώρησε με το GREGY Interconnector, μια υποθαλάσσια σύνδεση υψηλής τάσης που θα μεταφέρει αιγυπτιακή ηλιακή και αιολική ενέργεια στην Ελλάδα και περαιτέρω στη συνέχεια στην ΕΕ. Η πρωτοβουλία ξεκίνησε με την ασπίδα μιας Διακήρυξης Στρατηγικής Εταιρικής Σχέσης, η οποία ξεκίνησε προέβλεπε συγκρότηση ενός Συμβουλίου Συνεργασίας Υψηλού Επιπέδου που παρακολουθεί τις συμφωνίες που καλύπτουν την ενέργεια, την άμυνα, την ψηφιακή τεχνολογία και την εργασία. Είναι γεωπολιτική ασφάλιση καθώς και γεωοικονομική ασφάλιση για μια ήπειρο που αναζητά εναλλακτικές λύσεις στην ρωσική ενέργεια.
Μετανάστευση και Εργασία
Η μετανάστευση είναι ένας άλλος τομέας που έχει επαναπροσδιοριστεί ως τομέας συνεργασίας. Από τον Ιανουάριο του 2023, μια διμερής συμφωνία εργασίας που θα χορηγούσε έως και 5.000 Αιγύπτιους εποχικούς εργάτες ετησίως στην Ελλάδα, κυρίως στον γεωργικό τομέα, έλαβε τη μορφή διμερούς συμφωνίας εργασίας που συνήφθη το 2022 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2023, και προβλέπεται να επεκταθεί στους τομείς των κατασκευών και του τουρισμού. Πρόκειται για έμπρακτη αντίδραση στην έλλειψη εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα και σε μια δημογραφική πίεση στην Αίγυπτο: απόδειξη ότι η νόμιμη, διαχειριζόμενη μετακίνηση μπορεί να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα και των δύο πλευρών της Μεσογείου.
Εμπορικοί δεσμοί
Το διμερές εμπόριο δεν είναι ούτε μεγάλο ούτε ασήμαντο. Το 2024, σημειώθηκε μείωση και όγκος 1,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε σύγκριση με τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023 λόγω της ομαλοποίησης των τιμών της ενέργειας, σύμφωνα με την Κεντρική Υπηρεσία Δημόσιας Κινητοποίησης (CAPMAS). Η Αίγυπτος είχε εξάγει περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο δολάρια στην Ελλάδα και είχε εισαγάγει περίπου 560 δισεκατομμύρια δολάρια .
Το καλάθι συναλλαγών αποτελείται από ενέργεια, πετροχημικά, τρόφιμα και βιομηχανικές εισροές που ανταποκρίνονται άμεσα στις στρατηγικές απαιτήσεις και των δύο εθνών. Όσον αφορά τη χρηματοοικονομική ροή, η CAPMAS έδειξε μια μικρή αύξηση στα εμβάσματα των Αιγυπτίων εργαζομένων στην Ελλάδα στα 15 εκατομμύρια δολάρια το οικονομικό έτος (ΟΕ) 2023/2024 σε σύγκριση με 14,3 εκατομμύρια δολάρια το προηγούμενο έτος. Οι Έλληνες που εργάζονται στην Αίγυπτο έχουν εμβάσματα προς την Ελλάδα που αυξάνονται στα 3,4 εκατομμύρια δολάρια , σε σύγκριση με 2,7 εκατομμύρια δολάρια . Το ποσό των ελληνικών επενδύσεων στην Αίγυπτο αυξήθηκε κατά περισσότερο από 150%, στα 13,9 εκατομμύρια δολάρια το οικονομικό έτος 2023/2024 σε σύγκριση με 6,7 εκατομμύρια δολάρια . Υπήρξαν επίσης αυξημένες αιγυπτιακές επενδύσεις στην Ελλάδα, οι οποίες έφτασαν το 1 εκατομμύριο δολάρια έναντι 700.000 δολαρίων.
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, η γεωγραφία και η κοινή ιστορία έχουν κρατήσει ενωμένες την Αίγυπτο
και την Ελλάδα επί χιλιετίες, αλλά ο πραγματισμός είναι το στοιχείο που διατηρεί τη συμμαχία τους ενωμένη σήμερα. Ένας συνδυασμός ναυτικού δικαίου, ενεργειακών διαδρόμων, πολιτιστικής κληρονομιάς, εποχιακών συμφώνων εργασίας και χρηματοδότησης που υποστηρίζεται από την ΕΕ προσφέρει ένα είδος πλαισίου σταθερότητας. Η Ανατολική Μεσόγειος θα παραμείνει μια ασταθής περιοχή. Αλλά όταν τα κοινά συμφέροντα και επιδιώξεις μεταφράζουν τις πολιτισμικές σχέσεις σε κοινές συμφωνίες, διασυνδέσεις, στρατιωτικές ασκήσεις με , νομιμοποιημένα κανάλια εργασίας και ένα κοινό αίσθηση αίσθημα πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η Μονή της Αγίας Αικατερίνης, η θάλασσα μεταξύ των δύο γειτόνων δεν ρυθμίζεται πλέον απλώς, αλλά συντελεί στην επιβίωση της περιοχής.
Η συμμαχία Αιγύπτου-Ελλάδας, από αυτή την άποψη, είναι ταυτόχρονα αρχαία και
σύγχρονη, με την υπενθύμιση ότι η ιστορία μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική όταν
μετατρέπεται σε εργαλείο στρατηγικής.
