Tης Κούζια Κατσιούλα
Έκκληση για διαφάνεια, έλεγχο και αποκατάσταση
Είμαι η Κατσιούλα Κούζια, κάτοικος Βαθέος Αυλίδας από γεννήσεως και διαχειρίστρια της πολιτιστικής ομάδας «Αυλίδα Ιστορία, Παράδοση, Πολιτισμός» τα τελευταία οκτώ χρόνια. Δεν απευθύνομαι ως επιστήμονας, αλλά ως αυτόπτης μάρτυρας μιας συστηματικής, αργής και αδυσώπητης περιβαλλοντικής υποβάθμισης του τόπου όπου γεννήθηκα και ζω. Σκοπός μου δεν είναι να καλλιεργήσω φόβο, αλλά να ενεργοποιήσω συνειδήσεις και να απαιτήσω λογοδοσία.
Η βιομηχανική πίεση και η απώλεια ισορροπίας
Η Αυλίδα και, ιδίως, ο οικισμός του Βαθέος έχουν μετατραπεί σε κόμβο έντονης βιομηχανικής δραστηριότητας. Χημικές βιομηχανίες, μονάδες διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων, ναυπηγεία, εργοστάσια μεταλλουργίας και λοιπές εγκαταστάσεις της γειτονικής βιομηχανικής ζώνης Ριτσώνας συγκροτούν μια περιβαλλοντική εστία υψηλού κινδύνου.
Η κατάσταση επιβαρύνεται από νέα έργα μεγάλης κλίμακας: η σχεδιαζόμενη δημιουργία εμπορικού λιμένα στη θέση «Μικρό Βαθύ» και η εγκατάσταση πολλαπλών αιολικών πάρκων μεταβάλλουν δραστικά τη χρήση της γης και εντείνουν την πίεση σε έναν ήδη επιβαρυμένο οικοσύστημα.
Ορατά και μετρήσιμα συμπτώματα ρύπανσης
Η επιβάρυνση του περιβάλλοντος στην Αυλίδα δεν είναι πια αφηρημένη υπόθεση — είναι ορατή στην καθημερινότητά μας. Οι κάτοικοι του Βαθέος ζούμε με εικόνες και οσμές που μαρτυρούν ότι κάτι δεν πάει καλά.
Υπάρχουν νύχτες που η ατμόσφαιρα γεμίζει με έντονες χημικές οσμές. Η μυρωδιά θυμίζει φάρμακο ή διαλυτικό και συχνά προκαλεί πονοκέφαλο ή δυσφορία. Οι κάτοικοι αναγκάζονται να κλείνουν τα παράθυρα, ακόμη και μέσα στο καλοκαίρι.
Στην παραλία του Βαθέος, ιδιαίτερα στην περιοχή Γκούρι–Βραχάκια, εμφανίζονται συχνά ερυθρές ή ροζ μάζες αφρού που ξεβράζονται στην ακτή. Ορισμένοι προσδιορίζουν το φαινόμενο ως ευτροφισμό αλλά δεν έχει δοθεί καμία επίσημη και επιστημονικά βασισμένη απόδειξη για τον παραπάνω ισχυρισμό.
Στον υγροβιότοπο του Φάρου Αυλίδας η κατάσταση είναι επίσης ανησυχητική. Συχνά σχηματίζονται μαύρες, δύσοσμες επιφάνειες, που αποκαλύπτουν τη ρύπανση του νερού και του εδάφους. Ο υγροβιότοπος, που θα έπρεπε να αποτελεί σημείο ζωής και φυσικής ισορροπίας, μετατρέπεται σταδιακά σε περιοχή παραμέλησης και ασφυξίας.
Οι κάτοικοι έχουμε γίνει μάρτυρες εκρήξεων και πυρκαγιών σε χημικές βιομηχανικές μονάδες πολύ κοντά στον οικισμό χωρίς να υπάρξει ποτέ έγκαιρη ή υπεύθυνη ενημέρωση από τις επίσημες αρχές για το τι προκάλεσε την έκρηξη και σαφή προσδιορισμό της φύσης του υλικού το οποίο καίγεται. Το μόνο που κάνουν είναι να καλλιεργούν ένα κλίμα εφησυχασμού στους πολίτες. Αυτή η σιωπή γεννά φόβο και οργή.
Υπάρχουν επίσης σοβαρές ενδείξεις ότι απόβλητα, υγρά ή στερεά, καταλήγουν ανεξέλεγκτα στο έδαφος ή σε ρέματα. Αυτό σημαίνει ότι η ρύπανση δεν μένει στην επιφάνεια, αλλά διαπερνά το υπέδαφος και φτάνει μέχρι τον υδροφόρο ορίζοντα. Το νερό που πίνουμε και το χώμα που καλλιεργούμε μπορεί να έχουν ήδη επιβαρυνθεί, χωρίς κανείς να μας ενημερώνει υπεύθυνα.
Επιπρόσθετα ο βιολογικός καθαρισμός υπολειτουργεί επί μακρόν, γεγονός που προκαλεί εύλογες ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα της επεξεργασίας των λυμάτων. Είναι εξαιρετικά πιθανό ανεπεξέργαστα και μερικώς επεξεργασμένα λύματα να διοχετεύονται απευθείας στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή.
Παράλληλα, στην ευρύτερη θαλάσσια ζώνη του Βαθέος παρατηρούνται φαινόμενα που υποδηλώνουν πιθανή οικολογική υποβάθμιση: μείωση πληθυσμών ιχθυοπανίδας και οστρακοειδών, αλλοίωση της θαλάσσιας ποιότητας και επιβολή απαγόρευσης κολύμβησης. Τα συμπτώματα αυτά δεν μπορούν ακόμη να αποδοθούν σε μία συγκεκριμένη αιτία, γεγονός που καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη συστηματικής έρευνας και πλήρους διαφάνειας.
Όλα αυτά τα φαινόμενα συνθέτουν μια ζοφερή εικόνα περιβαλλοντικής εγκατάλειψης. Δεν χρειάζεται να είσαι ειδικός για να δεις πως η φύση της Αυλίδας ασφυκτιά. Αυτό που λείπει δεν είναι τα σημάδια, είναι η πολιτική βούληση να τα δει και να τα αντιμετωπίσει κάποιος. Η απουσία περιβαλλοντικής παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο ενισχύει την αβεβαιότητα και τη δυσπιστία της τοπικής κοινωνίας.
Επιστημονικά ευρήματα και θεσμική αδράνεια
Το ΠΑΚΟΕ (Πανελλήνιο Κέντρο Οικολογικών Ερευνών) αποτελεί τον μοναδικό φορέα που προέβη σε τεκμηριωμένες δειγματοληψίες. Οι αναλύσεις του αποκάλυψαν τα εξής: παρουσία εξασθενούς χρωμίου (Cr⁶⁺), Escherichia coli και εντερόκοκκων στο θαλάσσιο νερό, υψηλές τιμές αλκαλικότητας, αγωγιμότητας, θολερότητας και COD (Chemical Oxygen Demand) δείκτες έντονης οργανικής και χημικής επιβάρυνσης στον υγροβιότοπο του Φάρου-Βαθέος, ανίχνευση εξασθενούς χρωμίου και εντεροκόκκων ακόμη και στο πόσιμο νερό.
Παρά τα ευρήματα αυτά, η Περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας δήλωσε το 2023 ότι «δια γυμνού οφθαλμού», μια άκρως «επιστημονική» μέθοδο, δεν διαπιστώνεται ρύπανση στον υγροβιότοπο του Φάρου-Βαθέος. Επιπλέον, όταν ζητήθηκαν επίσημα αποτελέσματα αναλύσεων για την παραλία του Βαθέος, απεστάλησαν δεδομένα που αφορούσαν διαφορετική τοποθεσία, τρία χιλιόμετρα μακριά. Σχετικά με το πόσιμο νερό δεν υπάρχει καμία επίσημη ενημέρωση για το αν είναι κατάλληλο προς πόση.
Επιπτώσεις στη δημόσια υγεία
Οι κάτοικοι του Βαθέος και της ευρύτερης Αυλίδας παρατηρούν ανησυχητική αύξηση νοσημάτων, με ιδιαίτερη συχνότητα κακοηθειών (καρκίνων), δερματοπαθειών, αναπνευστικών και αυτοάνοσων νοσημάτων. Αν και απαιτείται συστηματική επιδημιολογική μελέτη για επιβεβαίωση των αιτιωδών σχέσεων, η συσχέτιση μεταξύ περιβαλλοντικής ρύπανσης και υγειονομικής επιβάρυνσης είναι αναπόφευκτη στο μυαλό των κατοίκων. Η φράση, «ένα σπίτι, ένα φέρετρο από την επάρατη νόσο» δεν είναι απλά ένα ρητορικό σχήμα στα χείλη των κατοίκων, καθώς οι αριθμοί πλέον το έχουν ανάγει σε ζοφερή πραγματικότητα.
Αιτήματα για αποκατάσταση και διαφάνεια
Οι απαιτήσεις μας δεν είναι παράλογες. Ζητάμε το αυτονόητο:
• Διαφάνεια: Πραγματικοί, ανεξάρτητοι έλεγχοι.
• Ευθύνη: Εντοπισμός και κατονομασία των πηγών ρύπανσης.
Επιδημιολογική μελέτη μεγάλης κλίμακας, σε συνεργασία με πανεπιστημιακά και υγειονομικά ιδρύματα, για να διερευνηθεί η σχέση μεταξύ ρύπανσης και υγείας.
• Δράση: Άμεσα μέτρα αποκατάστασης, όχι άλλες υποσχέσεις. Άμεση αποκατάσταση και αναβάθμιση του βιολογικού καθαρισμού, με αυστηρή εποπτεία λειτουργίας. Αναστολή λειτουργίας ή αδειών σε εγκαταστάσεις που τεκμηριωμένα επιβαρύνουν το περιβάλλον, μέχρι την πλήρη συμμόρφωσή τους με την περιβαλλοντική νομοθεσία.
Από τη σιωπή στη διεκδίκηση
Η Αυλίδα δεν είναι «παράπλευρη ζώνη» εκτός νομιμότητας και λογικής. Είναι τόπος ιστορικός, πολιτισμικά ζωντανός και φυσικά εύθραυστος. Η ανοχή στην αδιαφάνεια ισοδυναμεί με συνενοχή. Ζητούμε όχι οίκτο, αλλά δικαιοσύνη, υγεία και διαφάνεια.
Οι οικογένειές μας, τα παιδιά μας και οι επόμενες γενιές έχουν το αναφαίρετο δικαίωμα σε καθαρό νερό, καθαρή θάλασσα και καθαρό αέρα. Δεν θα αποδεχθούμε να ζούμε περικυκλωμένοι από σιωπηλές βόμβες ρύπανσης. Οι μάρτυρες είμαστε εμείς — και ήρθε η ώρα η φωνή μας να ακουστεί.
