Του Κώστα Παππά
Αν κάποιος ρωτούσε πριν 20-30 χρόνια ανθρώπους που βρίσκονται εκτός ΕΕ για το αν θα ήθελαν να βρεθούν σε ευρωπαϊκό έδαφος και να εργαστούν η απάντηση θα ήταν μόνο θετική. Άλλωστε το γεγονός οτι στην ΕΕ ζουν και εργάζονται εκατομμύρια νόμιμοι μετανάστες, αλλά και ευρωπαίοι πολίτες που μετακινούνται από τη χώρα τους σε άλλες χώρες της ΕΕ είναι επίσης ένα γεγονός αδιαμφησβήτητο. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια η κατάσταση έχει αλλάξει σημαντικά. Όταν όμως μιλάμε για Ευρωπαϊκό έδαφος κα τότε και τώρα οι επιλογές και των υπολοίπων Ευρωπαίων αλλά και τον εκτός των τειχών της Ευρώπης περιορίζονται στην Μεγάλη Βρετανία έστω και μετά το brexit , στη Γερμανία , στην Ολλανδία, το Βέλγιο, την Ελβετία , στη Γαλλία ή στις σκανδιναβικές χώρες. Σε κράτη δηλαδή του Βορρά συνήθως που μπορούν να δώσουν και τις καλύτερες αμοιβές , αλλά και να προσφέρουν και μια καλύτερη ποιότητα ζωής, λόγω των αναβαθμισμένων συστημάτων υγείας και παιδείας που προσφέρουν , αλλά και της συνολικότερης κρατικής αρωγής και οργάνωσης.
Το γεγονός όμως οτι στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη δεν επιτεύχθηκε ποτέ μια πραγματική οικονομική σύγκλιση , αν και ήταν πάντα το ζητούμενο, διαμόρφωσε συνθήκες που την προηγούμενη δεκαετία και με την ελληνική οικονομική κρίση ανέδειξαν την ανισοκατανομή εισοδημάτων και παραγωγικής δύναμης ανάμεσα στον πλούσιο Βορρά και τον φτωχό Νότο. Τα στοιχεία όμως μιας νέας μελέτης έρχονται τώρα από τη μία να επιβεβαιώσουν αυτό το άνοιγμα της ψαλίδας και από την άλλη να αναδείξουν τα δομικά προβλήματα του οικονομικού μοντέλου που ακολουθεί η ΕΕ. Το αποτέλεσμα είναι οι άνθρωποι οι οποίοι βρίσκονται πλέον στο κατώφλι της φτώχειας να αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς. Η δε ταλαιπωρημένη Ελλάδα από την χρεοκοπία της προηγούμενης δεκαετίας παρουσιάζει και σήμερα σοβαρότατα προβλήματα στους δείκτες που δείχνουν τους ανθρώπους που ζουν πολύ κοντά στα όρια της φτώχειας. Άλλωστε η ακρίβεια που πλήττει τα ελληνικά νοικοκυριά εδώ και χρόνια, το τέρας του πληθωρισμού που παραμένει σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η μη βελτίωση των εισοδημάτων που επιφέρει και την χαμηλή αγοραστική δύναμη, αλλά και η ανικανότητα και αδυναμία της ελληνικής κυβέρνησης να λάβει τα κατάλληλα μέτρα έχουν φέρει ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού να μην μπορεί να βγάλει το μήνα.
Μέσα σε αυτό το ζοφερό κλίμα για ολόκληρη την ευρωπαϊκή οικογένεια ήρθε να προστεθεί και η προ ημερών εξαγγελία της γαλλικής κυβέρνησης για περικοπές πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ που θα προκαλέσουν στην Γαλλία σοκ και πιθανότατα κοινωνικές αντιδράσεις.
Τα τελευταία τρία χρόνια, τουλάχιστον 11 χώρες της ΕΕ έχουν σημειώσει αύξηση των επιπέδων φτώχειας. Οι γυναίκες και οι νέοι ενήλικες είναι πιο επιρρεπείς στη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό.
Ένας στους πέντε Ευρωπαίους στο όριο
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Eurostat για το 2024, πάνω από το 21% των Ευρωπαίων—δηλαδή περισσότεροι από ένας στους πέντε—διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού.
Αν και παρατηρήθηκε μια μικρή μείωση της τάξης του 0,4% σε σχέση με το 2023, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η μείωση αυτή δεν αποτελεί ουσιαστική πρόοδο.
Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Φτώχειας (EAPN) έσπευσε να υπογραμμίσει την επιφανειακή φύση της στατιστικής αυτής βελτίωσης, σημειώνοντας πως «δεν μπορούμε να πανηγυρίσουμε όταν οι ουρές για τα συσσίτια μεγαλώνουν, όλο και περισσότεροι κοιμούνται στους δρόμους και η ανάγκη για κοινωνική πρόνοια διογκώνεται καθημερινά».
Οι χώρες με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση
Τα ποσοστά των πολιτών που ζουν υπό την απειλή φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού παρουσιάζουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ.
Η Βουλγαρία (30,3 %), η Ρουμανία (27,9 %) και η Ελλάδα (26,9 %) βρίσκονται στις τρεις πρώτες θέσεις, με τα υψηλότερα ποσοστά.
Η κατάσταση είναι εξίσου ανησυχητική και στη Γαλλία, όπου σύμφωνα με το INSEE (Εθνική Υπηρεσία Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών), το ποσοστό φτώχειας έφτασε στο 15,4% το 2023, το υψηλότερο επίπεδο από το 1996.
Η αύξηση αυτή πλήττει κυρίως μονογονεϊκές οικογένειες και παιδιά, ενώ οι συνταξιούχοι φαίνεται να επηρεάζονται λιγότερο.
Οικογένειες με παιδιά στο προσκήνιο
Ο κίνδυνος φτώχειας δεν κατανέμεται ομοιόμορφα. Τα νοικοκυριά με εξαρτώμενα παιδιά φαίνεται πως πλήττονται περισσότερο.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αυτά τα νοικοκυριά αντιμετωπίζουν ελαφρώς υψηλότερο κίνδυνο αποκλεισμού σε σχέση με όσους δεν έχουν εξαρτώμενα μέλη.
Ενδεικτικά, το 30,8% των Βούλγαρων, το 30,4% των Ρουμάνων και το 30,2% των Ισπανών που ζουν με εξαρτώμενα παιδιά διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο.
Αντίθετα, στην Ολλανδία (13%), την Κύπρο (12,7%) και τη Σλοβενία (9,8%), τα αντίστοιχα ποσοστά είναι αισθητά χαμηλότερα, γεγονός που αποδίδεται σε πιο ανεπτυγμένα δίκτυα κοινωνικής προστασίας.
Οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες
Το φαινόμενο της φτώχειας δεν επηρεάζει όλους με τον ίδιο τρόπο. Ορισμένες κοινωνικές ομάδες φαίνεται πως υφίστανται δυσανάλογες επιπτώσεις.
Οι γυναίκες, οι νέοι ηλικίας 18-24 ετών, τα άτομα με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και οι άνεργοι είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίζουν φτώχεια ή αποκλεισμό, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2024.
Στην Κύπρο, για παράδειγμα, το 18,5% των γυναικών κινδυνεύουν από φτώχεια, έναντι 15,6% των ανδρών.
Το EAPN επισημαίνει πως «οι γυναίκες εξακολουθούν να επωμίζονται το βάρος της μη αμειβόμενης φροντίδας, ενώ οι νέοι δυσκολεύονται να αποκτήσουν σταθερή εργασία και στέγη, ιδιαίτερα μετά την πανδημία και τη συνεχιζόμενη κρίση του κόστους ζωής».
