Toυ Ξενοφώντα Μουσά, αστρονόμου, Καθηγητή ΕΚΠΑ, Μηνά Τσικριτσή, ερευνητή Αιγαιακών γραφών
Ένας αρχαιολογικός και αστρονομικός θησαυρός που αξίζει πολιτιστική προστασία και παγκόσμια ανάδειξη.
Στην καρδιά της Κρήτης, κοντά στην αρχαία Κνωσό, υψώνεται ο λόφος Παπούρα, ένας τόπος που κρύβει ένα από τα παλαιότερα και σημαντικότερα κυκλικά μινωικά οικοδομήματα που έχουν ανακαλυφθεί. Πρόκειται για μια μοναδική κατασκευή, κυκλική, προσεκτικά προσανατολισμένη, πιθανόν χώρος τελετουργιών, κοινωνικών συναθροίσεων, και αστρονομικών παρατηρήσεων.
Η κυκλική μορφή του μνημείου δεν είναι τυχαία: υποδηλώνει την κυκλικότητα του χρόνου, την αιώνια επιστροφή των εποχών, την σύνδεση με τον αγροτικό κύκλο. Σύμφωνα με τις μελέτες του καθηγητή Ξενοφώντα Μουσά και του Μηνά Τσικριτσή, το μνημείο παρουσιάζει αστρονομικό προσανατολισμό προς την ανατολή του Ηλίου στις 26 Οκτωβρίου – ημερομηνία που συνέπιπτε με την παραδοσιακή εποχή σποράς για τους Μινωίτες, και αργότερα με την εορτή του Αγίου Δημητρίου, της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας, αλλά και με τις εορτές προς τιμήν της Θεάς Δήμητρας στην Ελευσίνα.
Είναι απαραίτητη η προβολή του πύργου του λόφου Παπούρα το οποίο ξέρουμε (Μουσάς,
Τσικριτσής) έχει αστρονομικό προσανατολισμό. Έχει τεράστια σημασία για την Κρήτη, την
Ελλάδα, τον Κόσμο, τον Πολιτισμό. Δεν πρέπει να κρύψουμε την Παπούρα. Η ύπαρξή της
επιβεβαιώνει ότι η αστρονομία (και μαζί και ο πολιτισμός) γεννήθηκε στην Ελλάδα. Είναι πολύ
λογικό να ξεκίνησε στην Κρήτη. Είναι κορυφαία σημασία της Παπούρας για την αστρονομία
και την ιστορία της, όπως υπογραμμίζει ο Πλάτων και άλλοι. Χθες μόλις ανακάλυψα ότι η
Παπούρα είναι ιερό κορυφής.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής Μουσάς, «ο αρχαίος πολιτισμός ήξερε να διαβάζει τον ουρανό. Οι
κατασκευές δεν ήταν μόνο ναοί, αλλά ημερολόγια από πέτρα, συγχρονισμένα με τον Ήλιο και τα άστρα» και ότι πολλές μινωικές τοποθεσίες, ανάμεσά τους και η Παπούρα, συνδέονται με συγκεκριμένα αζιμούθια, που σχετίζονται με γεωργικά ημερολόγια, ισημερίες, ηλιοστάσια
και τελετουργίες καρποφορίας. Ο Μηνάς Τσικριτσής, από την πλευρά του, έχει δείξει τις
ομοιότηες της Παούρας με τον Μινωικό αστρονομικό υπολογιστή που δείχνουν όχι μόνο την
συνέχεια, αλλά και σύμφωνα με τους Mary Blomberg και Georen Henrikson (2001, 2006),
Marianna Ridderstad (2018), οι κορυφές σαν τον Παπούρα δεν ήταν απλώς ιεροί χώροι – ήταν μέρη συμμετοχικής λατρείας, σημεία παρατήρησης, αλλά και κόμβοι ενοποίησης του
τοπίου, της κοινότητας και του χρόνου. Η ίδια υπογραμμίζει τη σημασία της σύνδεσης των
ιερών κορυφών με την τελετουργική γεωμετρία του χρόνου και την καλλιέργεια της γης.
Είναι απαραίτητη η προβολή του πύργου του λόφου Παπούρα το οποίο ξέρουμε (Μουσάς, Τσικριτσής) έχει αστρονομικό προσανατολισμό. Έχει τεράστια σημασία για την Κρήτη, την Ελλάδα, τον Κόσμο, τον Πολιτισμό. Δεν πρέπει να κρύψουμε την Παπούρα. Η ύπαρξή της επιβεβαιώνει ότι η αστρονομία (και μαζί και ο πολιτισμός) γεννήθηκε στην Ελλάδα. Είναι πολύ λογικό να ξεκίνησε στην Κρήτη. Είναι κορυφαία σημασία της Παπούρας για την αστρονομία και την ιστορία της, όπως υπογραμμίζει ο Πλάτων και άλλοι. Χθες μόλις ανακάλυψα ότι η Παπούρα είναι ιερό κορυφής.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής Μουσάς, «ο αρχαίος πολιτισμός ήξερε να διαβάζει τον ουρανό. Οι κατασκευές δεν ήταν μόνο ναοί, αλλά ημερολόγια από πέτρα, συγχρονισμένα με τον Ήλιο και τα άστρα» και ότι πολλές μινωικές τοποθεσίες, ανάμεσά τους και η Παπούρα, συνδέονται με συγκεκριμένα αζιμούθια, που σχετίζονται με γεωργικά ημερολόγια, ισημερίες, ηλιοστάσια και τελετουργίες καρποφορίας. Ο Μηνάς Τσικριτσής, από την πλευρά του, έχει δείξει τις ομοιότηες της Παούρας με τον Μινωικό αστρονομικό υπολογιστή που δείχνουν όχι μόνο την συνέχεια, αλλά και σύμφωνα με τους Mary Blomberg και Georen Henrikson (2001, 2006), Marianna Ridderstad (2018), οι κορυφές σαν τον Παπούρα δεν ήταν απλώς ιεροί χώροι – ήταν μέρη συμμετοχικής λατρείας, σημεία παρατήρησης, αλλά και κόμβοι ενοποίησης του τοπίου, της κοινότητας και του χρόνου. Η ίδια υπογραμμίζει τη σημασία της σύνδεσης των ιερών κορυφών με την τελετουργική γεωμετρία του χρόνου και την καλλιέργεια της γης.
Η μελέτη της κυρίας Νάνσυ Μαρινάτου (2010) προσφέρει μια διεισδυτική ερμηνεία του μινωικού πολιτισμού μέσα από το πρίσμα της θρησκευτικής ιδεολογίας και της ιερατικής βασιλείας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον ρόλο μιας Ηλιακής Θεάς ως κεντρικής θεότητας του μινωικού πανθέου. Η Μαρινάτου υποστηρίζει ότι η Μινωική Θεά δεν είχε απλώς γήινο ή μητρικό χαρακτήρα, αλλά ηλιακή και ουράνια διάσταση, στοιχείο που ενισχύεται από την παρουσία της σε υψίπεδες τοποθεσίες, σε τελετουργικά σκηνικά που περιβάλλονται από ιερά σύμβολα όπως οι διπλοί πέλεκεις, οι ρόδακες και οι ιεροί βράχοι.
Αυτή η ερμηνευτική προσέγγιση συνάδει απόλυτα με τον χαρακτήρα του Πύργου της Παπούρας, μιας κυκλικής κατασκευής σε δεσπόζουσα κορυφή, η οποία φαίνεται να ενσωματώνει τη συμβολική γεωμετρία της λατρείας και να προσανατολίζεται προς αστρονομικά φαινόμενα, όπως η ανατολή του Ηλίου σε κρίσιμες ημερομηνίες γεωργικής και τελετουργικής σημασίας. Στο πλαίσιο αυτό, η Παπούρα εντάσσεται στον ευρύτερο λατρευτικό και κοσμολογικό χάρτη των Μινωιτών, αποκαλύπτοντας μια σύνθετη θεολογία που ενοποιεί γη και ουρανό, λατρεία και εξουσία, φυσικό τοπίο και ιερή γεωμετρία.
Γιατί τώρα;
Διότι η Παπούρα παραμένει άγνωστη στο ευρύ κοινό. Χωρίς ανασκαφές σε βάθος, χωρίς επιστημονική ανάδειξη, χωρίς προστασία.
Κι όμως, θα μπορούσε να γίνει κέντρο πολιτιστικού τουρισμού, εκπαίδευσης, αστρονομικής παρατήρησης και τοπικής ανάπτυξης.
Τι προτείνεται:
- Αναγνώριση, προστασία και ανάδειξη του Πύργου της Παπούρας (όχι ραντάρ) από την Πολιτεία.
- Μελέτη του σπηλαίου
- Εγκατάσταση του ραντάρ σε άλλο μακρινό μέρος (η παρουσία του απαγορεύει λόγω της ακτινοβολίας την παρουσία ανθρώπων)
- Διεπιστημονική έρευνα με συμμετοχή αρχαιολόγων, αστρονόμων, αρχαιοαστρονόμων, γεωγράφων και ανθρωπολόγων.
- Εγκατάσταση πληροφοριακών πινακίδων και χαρτών, φυσικών και ψηφιακών, που να εξηγούν την αστρονομική σημασία της θέσης.
- Εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία και φοιτητές.
- Συνεργασία με πολιτιστικούς συλλόγους, εντός και εκτός Κρήτης.
- Δημιουργία περιηγητικής διαδρομής που να συνδέει την Παπούρα με άλλους ιερούς τόπους (Γιούχτας, Ψυχρό, Καρφί, Ελευσίνα).
Η Παπούρα είναι μια Πύλη
Μια Πύλη προς το Μινωικό Σύμπαν, αλλά και τους ποιοτικούς τουρίστες, που συνδέει τον άνθρωπο με τη φύση, τη γη με τον ουρανό, το τότε με το τώρα.
Αν δεν προστατευθεί, θα χαθεί. Αν αναδειχθεί, μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε την Κρήτη, την Ελλάδα, τον Πολιτισμό – και τον εαυτό μας.
Ξενοφών Μουσάς, ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων 2010, 2011, 2018
Μηνάς Τσικριτσής, ΜινωικάΗμερολόγια, 2006
Marinatos, N. (2010). Minoan Kingship and the Solar Goddess
Blomberg, P., & Henriksson, G. (2001). The Minoan Calendrical System. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 1(1), 43–51.
Blomberg, P., & Henriksson, G. (2006). Evidence for Minoan Astronomical Observations from the Peak Sanctuaries of Crete. Proceedings of SEAC.
Ridderstad, M. (2018). The Role of Minoan Peak Sanctuaries in the Calendrical System and Ritual Landscape. Minoan Astronomy and Calendars, edited by Marianna Ridderstad.]]
Είναι φανερή ή θέση του Ιδαίου Άντρου και του Γιούχτα ακριβώς στην Δύση κατά τις Ισημερίες των Στειακών Καρφιών ακριβώς στην Ανατολή κατά τις ισημερίες και κυρίως του Πετσοφά στην ανατολή της 26ης Οκτωβρίου, ημέρας του Αγίου Δημητρίου, της θεάς Δήμητρας, της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας της Ελευσίνας και των περισσοτέρων παρόμοιων εκκλήσιών.
Ο Καθηγητής Ιωάννης Λυριτζής σημειώνει για το θέμα: “Όμως για όσους εξ ημών ασχολούμαστε σε παρόμοια ζητήματα αλλά και με τη διεθνή πρακτική σε μνημεία τεκμηριωμένης ερμηνείας και αξίας, α) διενεργούνται αρχαιο-γεωφυσικές μη καταστροφικές μετρήσεις (γεωρανταρ, ηλεκτρικές με ηλεκτρική τομογραφία, και μαγνητικες) στον λοφο με το μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο β) διερευνάται το σπήλαιο κάτω από το λόφο (αυνευρήματα κτλ τα οποία αναλύονται, χρονολογούνται) και πραγματοποιείται η όποια (μαλλον βεβαία) σύνδεση του με το μνημείο, ώστε ως σύνολο να αναδειχτεί, γ) γίνετε περίφραξη για ασφάλεια με σηματοδότηση.
Τι έχει γίνει από αυτά;
Εύχομαι να το μαθουμε. Όποιος γνωρίζει με σιγουριά ας το μεταφέρει εδώ η/και ας γραφτει επισημη επιστολή στο ΚΑΣ απο ειδικούς επιστήμονες αν και πρόσεξα οτι επιστημονικοί φορείς ήδη έχουν υψώσει σοβαρό αντίλογο.
Κάθε άλλο “επιτακτικό” εργο (στρατιωτικης η πολιτικης σημασιας) πραγματοποιειται σε απόσταση και με σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομια.
Ολα μπορούν να γίνουν με μη-επιφανειακή μελέτη. Πολλά μπορούν να γίνουν αρκεί να υπάρχει θέληση, επιστημοσύνη, σύνεση και υπομονή.”
