Έγγραφο που φέρει την υπογραφή του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών, Χακάν Φιντάν, επιβεβαιώνει για πρώτη φορά ότι Τουρκία και Συρία διεξάγουν μυστικές διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση θαλάσσιων συνόρων, μετά την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ πέρυσι από ομάδες τζιχαντιστών που υποστηρίζονται από την Τουρκία.
Το έγγραφο, το οποίο έχει στη διάθεσή του το Nordic Monitor, αποκαλύπτει ότι έχουν δοθεί εντολές σε πολλές τουρκικές υπηρεσίες να καταρτίσουν συμφωνία Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) με τη Συρία. Στόχος είναι να διασφαλιστούν τα συμφέροντα τόσο της Τουρκίας όσο και του ψευδοκράτους στην Κύπρο, σημειώνει το δημοσίευμα.
«Με την ανατροπή του καθεστώτος Μπάαθ και τη μεταβίβαση της εξουσίας σε μια μεταβατική κυβέρνηση, καταβάλλονται προσπάθειες σε συντονισμό με τους αρμόδιους θεσμούς μας για τον καθορισμό του θαλάσσιου ορίου με τη Συρία και την οριοθέτηση περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας πέραν των χωρικών υδάτων, με τρόπο που να προστατεύει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα της χώρας μας», έγραψε ο Φιντάν στην επιστολή, με ημερομηνία 16 Ιουνίου και αποδέκτη το Γραφείο του Προέδρου της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης.
Στην ίδια επιστολή, ο Φιντάν τονίζει, επίσης, ότι η Τουρκία παραμένει δεσμευμένη στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων του ψευδοκράτους σε κάθε μελλοντική συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης με τη Δαμασκό.
Η επιστολή αποτελεί την πρώτη επίσημη επιβεβαίωση ότι έχουν ήδη ξεκινήσει προετοιμασίες για την επίτευξη θαλάσσιας συμφωνίας, παρά τις προηγούμενες δημόσιες δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Μεταφορών, ο οποίος είχε αφήσει να εννοηθεί ότι η Άγκυρα εξέταζε το ενδεχόμενο μιας τέτοιας συμφωνίας ως μελλοντική πιθανότητα.
Ο Φιντάν απέρριψε επίσης τους ισχυρισμούς ότι η Τουρκία είχε δεσμευτεί να μην επιδιώξει συμφωνία για θαλάσσια οριοθέτηση με τη Συρία κατά τη διάρκεια της συνάντησής του, στις 12 Ιανουαρίου 2025 στο Ριάντ, με την Κάγια Κάλας, την Ύπατη Εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
«Θα ήταν ωφέλιμο να λαμβάνονται υπόψη οι επίσημες δηλώσεις και ανακοινώσεις του υπουργείου μας επί του ζητήματος», ανέφερε στην επιστολή του ο Φιντάν, προσθέτοντας: «Η ΕΕ δεν έχει κανένα δικαίωμα να σχολιάζει μια πιθανή συμφωνία μεταξύ δύο κυρίαρχων κρατών σχετικά με τις θαλάσσιες περιοχές δικαιοδοσίας τους».
Μια τουρκο-συριακή συμφωνία για τη θαλάσσια οριοθέτηση θα μπορούσε να μεταβάλει ριζικά τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει μετατραπεί σε πεδίο περιφερειακών εντάσεων. Η ανακάλυψη πλούσιων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στον πυθμένα της θάλασσας έχει οδηγήσει σε επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις από διάφορα παράκτια κράτη, με την Τουρκία να βρίσκεται στο επίκεντρο διαφορών που περιλαμβάνουν την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο, υπογραμμίζει το δημοσίευμα.
Δεδομένου του περίπλοκου ιστορικού της περιοχής και των αλληλεπικαλυπτόμενων διεκδικήσεων ΑΟΖ, οποιαδήποτε συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Συρίας θα μπορούσε να κλιμακώσει περαιτέρω την ένταση μεταξύ της Άγκυρας και των κρατών-μελών της ΕΕ, Ελλάδας και Κύπρου, φέρνοντας τις Βρυξέλλες αντιμέτωπες με μια ακόμη κρίση στις σχέσεις τους με την εδώ και χρόνια προβληματική υποψήφια προς ένταξη χώρα.
Η Τουρκία φαίνεται να εκμεταλλεύεται μια στρατηγική ευκαιρία στη μετα-Άσαντ Συρία, η οποία πλέον κυβερνάται από τον Άχμαντ αλ-Σαράα, με τον οποίο Τούρκοι αξιωματούχοι διατηρούσαν μακρόχρονη, αν και μυστική, συνεργασία, σημειώνει το Nordic Monitor. Από την έναρξη του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2011, η Άγκυρα είχε στηρίξει και εξοπλίσει διάφορες τζιχαντιστικές ομάδες με σκοπό την ανατροπή του Άσαντ.
Η Τουρκία είχε προσπαθήσει και στο παρελθόν να επιτύχει συμφωνία για θαλάσσια οριοθέτηση με την κυβέρνηση Άσαντ, αλλά αυτές οι προσπάθειες ναυάγησαν με την έκρηξη της συριακής κρίσης το 2011.
Αυτή τη φορά, μια επιτυχής συμφωνία δεν θα κατοχύρωνε μόνο επίσημα τα θαλάσσια σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία, αλλά θα ενίσχυε και τις νομικές διεκδικήσεις της Άγκυρας στην περιοχή, θα παρείχε de facto αναγνώριση της κατεχόμενης Κύπρου και θα μπορούσε να ανοίξει νέες ζώνες για ενεργειακή εκμετάλλευση.
Η συμφωνία θα μπορούσε επίσης να ανοίξει τον δρόμο για κοινή τουρκο-συριακή εξερεύνηση και αξιοποίηση διασυνοριακών κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Δεδομένου ότι η Δαμασκός αυτή τη στιγμή δεν διαθέτει τις υποδομές και την τεχνογνωσία για υπεράκτιες γεωτρήσεις, η Άγκυρα αναμένεται να ηγηθεί των τεχνικών και επιχειρησιακών διαδικασιών στο πλαίσιο μιας τέτοιας συμφωνίας.
Ωστόσο, η προτεινόμενη συμφωνία αναμένεται να περιπλέξει περαιτέρω τις σχέσεις της Τουρκίας με τρίτες χώρες όπως η Κύπρος, το Ισραήλ και ο Λίβανος, όλες με δικά τους συμφέροντα στα αμφισβητούμενα ύδατα της Ανατολικής Μεσογείου και επιφυλακτικές απέναντι σε κάθε κίνηση που θα μπορούσε να ανατρέψει τις υφιστάμενες ισορροπίες στις θαλάσσιες διεκδικήσεις.
Η Τουρκία έχει από καιρό εκφράσει την έντονη αντίθεσή της στις συμφωνίες θαλάσσιας οριοθέτησης που υπέγραψε η Κυπριακή Δημοκρατία με την Αίγυπτο το 2003, τον Λίβανο το 2007 και το Ισραήλ το 2010, υποστηρίζοντας ότι οι συμφωνίες αυτές παραβιάζουν τα δικαιώματα του ψευδοκράτους. Η Άγκυρα έχει επίσης ασκήσει σφοδρή κριτική στην απόφαση της Λευκωσίας να παραχωρήσει άδειες εξερεύνησης για υπεράκτια κοιτάσματα υδρογονανθράκων.
Η Τουρκία φαίνεται να ακολουθεί μια παρόμοια στρατηγική με αυτή που εφάρμοσε με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας (GNA) της Λιβύης, η οποία οδήγησε στην αμφιλεγόμενη συμφωνία θαλάσσιας οριοθέτησης του 2019. Η συμφωνία αυτή προκάλεσε την απότομη κλιμάκωση της έντασης με την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε απάντηση στο τουρκο-λιβυκό μνημόνιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε στις 12 Δεκεμβρίου 2019 ότι η συμφωνία παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με το Δίκαιο της Θάλασσας του ΟΗΕ και δεν μπορεί να παράγει έννομα αποτελέσματα για τρίτα κράτη.
