Επιμέλεια Κώστας Παππάς
Αν κάποιος ήθελε να συμπεριλάβει σε μια ατζέντα τις πολιτικές κρίσεις που συντάραξαν την Ελλάδα τον προηγούμενο αιώνα τότε τα Ιουλιανά θα είχαν μια πολύ σημαντική θέση σε αυτή , καθώς μετά από την κρίση που ξέσπασε στις σχέσεις Ανακτόρων και του τότε Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου , με αφορμή την ύπαρξη μιας οργάνωσης αξιωματικών, με το κωδικό όνομα ΑΣΠΙΔΑ (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατία, Αξιοκρατία) στην οποία είχαν εκφραστεί υπόνοιες ότι είχε ανάμειξη ο γιος του Γεωργίου Παπανδρέου, και μετέπειτα πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου.
Σήμερα συμπληρώνονται 60 χρόνια από την μακρινή 15η Ιουλίου του 1965. Ο Ιούλιος συνολικά εκείνης της χρονιάς έχει καταγραφεί στην μνήμη αλλά και στην νεότερη ιστορία της χώρας, ως μήνας έντονων πολιτικών ζυμώσεων και μεγάλης έντασης ανάμεσα στον τότε Πρωθυπουργό και το Παλάτι.
Τα Ιουλιανά
Η έκφραση «Ιουλιανά» αποδίδεται στην αλληλουχία πολιτικών γεγονότων που ξεκίνησαν στις 15 Ιουλίου του 1965 οπότε και οι συνεχείς αρνήσεις του Βασιλιά Κωνσταντίνου να υπογράψει διατάγματα σχετιζόμενα με την διακυβέρνηση, όπως και η διαφωνία του με τον τότε Πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου , οδήγησαν στην παραίτηση τον τελευταίο. Ο Γεώργιος Παπανδρέου τότε ως επικεφαλής της Ένωσης Κέντρου είχε λάβει στις εκλογές του 1964 λ πάνω από 2 εκατομμύρια ψήφους κερδίζοντας 171 έδρες οι οποίες αντιστοιχούσαν στο 52,7% του εκλογικού σώματος.
Η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση είχε αποσπάσει το 35,2% ενώ διατήρησε σημαντικές δυνάμεις, 11,8% και η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ). Μετά την πτώση της κυβέρνησης του Γεώργιου Παπανδρέου, υπήρξαν συνεχείς παρασκηνιακές κινήσεις, όπου ενεπλάκει ενεργά το παλάτι και ο διεθνής παράγοντας προκειμένου να σχηματιστεί κυβέρνηση με την συμμετοχή της ΕΡΕ.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου την περίοδο εκείνη, ήταν κατηγορηματικά αντίθετος σε μία τέτοια προοπτική. Παρόλα αυτά έγιναν τρεις απόπειρες με υποψήφιους πρωθυπουργούς, πρόσωπα από τον χώρο της Ένωσης Κέντρου, τους Γεώργιο Αθανασιάδη – Νοβα, Ηλία Τσιριμώκο (θεωρήθηκε έκπληξη η εμπλοκή του λόγω των παλιότερων σχέσεων του με το ΕΑΜ) και Στέφανο Στεφανόπουλο.
Η τελευταία προσπάθεια θα επιτύχει να σχηματίσει κυβέρνηση, με την συμμετοχή όμως 39 βουλευτών της Ένωσης Κέντρου, που θα αυτονομηθούν από το κόμμα τους, και θα κάνουν την κίνηση που έμεινε γνωστή ως «η αποστασία», αν και αντίστοιχος χαρακτηρισμός «αποστάτες» επιφυλάχθηκε και τις τους τρείς προαναφερόμενους υποψήφιους . Ανάμεσά στους 39 βουλευτές ήταν και ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ο οποίος και θα οριστεί και υπουργός Οικονομικών (Συντονισμού) στην κυβέρνηση Στεφανόπουλου.
Η διαφωνία πρωθυπουργού – βασιλιά
Ο υπουργός Εθνικής Αμύνης Πέτρος Γαρουφαλιάς, μέχρι τότε στενός συνεργάτης του Γεωργίου Παπανδρέου υιοθέτησε στάση υπέρ των Ανακτόρων.
Ο Γεώργιος Παπανδρέου αποφάσισε να τον πάψει από τα καθήκοντά του και να αναλάβει ο ίδιος το υπουργείο Εθνικής Αμύνης, όμως ο βασιλιάς Κωνσταντίνος αρνήθηκε να υπογράψει το σχετικό διάταγμα, κάνοντας τον Γεώργιο Παπανδρέου να διαμαρτύρεται έντονα κάνοντας λόγο για αντισυνταγματική στάση του βασιλιά που τον καθιστούσε “πρωθυπουργό υπό απαγόρευσιν”.
Η ανταλλαγή πέντε επιστολών μεταξύ Βασιλιά και πρωθυπουργού σε αυστηρή γλώσσα, καθώς και μία συνάντησή τους στην Κέρκυρα, δεν οδηγούν σε επίλυση της κρίσης, καθώς ο Κωνσταντίνος συνεχίζει να αρνείται να εγκρίνει με διάταγμα την ανάληψη των καθηκόντων του υπουργείου Εθνικής Αμύνης από τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Η συνάντηση της 15ης Ιουλίου
Την 15η Ιουλίου ορίζεται νέα συνάντηση των δύο, αυτήν τη φορά στα Ανάκτορα Αθηνών. Εκεί καθώς η συζήτηση οδηγείται και πάλι σε αδιέξοδο, ο πρωθυπουργός δηλώνει προφορικά την πρόθεσή του να παραιτηθεί.
Ο Βασιλιάς σπεύδει να θεωρήσει τα λόγια αυτά του Παπανδρέου ως ρητή απόφαση παραίτησης και, χωρίς να αναμένει να παραλάβει αντίστοιχη γραπτή δήλωση, δίνει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον πρόεδρο της Βουλής και μέλος του κυβερνώντος κόμματος της Ενώσεως Κέντρου, Γεώργιο Αθανασιάδη – Νόβα.
Γράφει ο Στάθης Ευσταθιάδης στις 16 Ιουλίου 2000: «
»Η κεντρική δίφυλλη πόρτα της μικρής, δεξιάς, αίθουσας που χρησιμεύει για καθημερινό επίσημο γραφείο του νεαρού βασιλιά Κωνσταντίνου, το μεγάλο γραφείο του πατέρα του το χρησιμοποιεί μόνο για επίσημες συναντήσεις με ξένους ανοίγει από μέσα, ο ένστολος φρουρός που βρίσκεται ακριβώς απέναντι, στο μικρό χολ, ελέγχοντας όλο τον μακρύ διάδρομο, χαιρετά, ένας της ασφαλείας δίνει ψιθυριστά και με νοήματα σε κάποιους «σήμα για το αυτοκίνητο του κυρίου προέδρου», η πόρτα είναι ανοικτή τώρα, ακούγεται η φωνή του Γεωργίου Παπανδρέου, καθώς στο άνοιγμά της προβάλλει η σιλουέτα του σκούρο μπλε κοστούμι, άσπρο πουκάμισο, και γραβάτα γκρι-μπλε, μαλλιά γκριζόλευκα και (περιέργως) στρωμένα.
Ο διάλογος
«Μεγαλειότατε, αύριον θα σας υποβάλω και εγγράφως την παραίτησίν μου».
»Παραίτηση; Ο λαοπρόβλητος πρωθυπουργός της κυβέρνησης του 53% των εκλογών του Φεβρουαρίου 1964 παραιτείται; Δεν είναι δυνατόν!
»Τώρα στην πόρτα προβάλλει και ο Κωνσταντίνος. Ανέμελο όπως πάντοτε ύφος, κρατά με το χέρι το πόμολο της πόρτας, σημάδι ότι εκείνος την άνοιξε στον πρωθυπουργό «του». «Είναι δεδομένη η παραίτησις» ακούγεται να λέει. Ο Γεώργιος Παπανδρέου έχει ήδη απομακρυνθεί δύο βήματα, γυρίζει όμως και εις επήκοον και των φρουρών απαντά: «Καταλαβαίνω τι έχετε κατά νουν, μεγαλειότατε».
»Πολλοί ως σήμερα αμφιβάλλουν αν εκείνη την ώρα ο Γεώργιος Παπανδρέου καταλάβαινε τι είχε «κατά νουν» ο Κωνσταντίνος. Το κατάλαβε όμως μία ώρα αργότερα.
»Ο πρωθυπουργός απέφυγε τους πολιτικούς συντάκτες που είχαν συγκεντρωθεί στην έξοδο των ανακτόρων επί της Γεωργίου Β’, πράγμα ασυνήθιστο για εκείνον, και κατευθύνθηκε στο σπίτι του στο Καστρί, όπου βρίσκονταν ήδη αρκετοί βουλευτές της Ενωσης Κέντρου και στενοί συνεργάτες του.
»Πέρασαν σε σύσκεψη και ο πρωθυπουργός άρχισε να τους ενημερώνει για την συνάντησή του με τον Κωνσταντίνο. Ξαφνικά, στις 8.40 μ.μ. ανοίγει η πόρτα και με κομμένη ανάσα ένας από τους γραμματικούς λέει: «Ο Κωνσταντίνος έκανε κυβέρνηση με τον Νόβα».
»Εκανε κυβέρνηση; Με τον Νόβα! Αδύνατον.
Μια ευρέως αποδεκτή παραδοχή εκέινων των γεγονότων ήταν πώς ο εκφυλισμός των δημοκρατικών και κοινοβουλευτικών θεσμών, δημιούργησε όχι ίσως τις συνθήκες αλλά σίγουρα τις αφορμές για την εκδήλωση του στρατιωτικού πραξικοπήματος, που οδήγησε στην 7χρονη δικτατορία.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά όμως της περιόδου, ήταν η εμπλοκή στις πολιτικές διαδικασίες ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων. Αυτή σχηματοποιήθηκε με τις μαζικότατες διαδηλώσεις κατά των παρεμβάσεων του Παλατιού, και υπέρ της δημοκρατικής νομιμότητας. Επίσης μέσω της στήριξης στην εκλεγμένη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, που θα εκφράσει ως προσωπικότητα, εκείνη την περίοδο, τον χώρο του πολιτικού κέντρου.
Αυτά σε μία πολιτική συγκυρία που ήταν καθόλα υπαρκτή και η πολιτική επιρροή της ΕΔΑ.
Η κόντρα Παπανδρέου – Μητσοτάκη
Στα Ιουλιανά να σημειωθεί ότι έχει τις ρίζες του και το στοιχείο της έντονης πολιτικής αλλά και προσωπικής αντιπαράθεσης που υπήρξε στις δεκαετία του 1980 και του 1990 ανάμεσα στον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη.
Ο πατέρας του σημερινού πρωθυπουργού, συμπεριλαμβάνονταν – όπως αναφέρθηκε- ανάμεσα στους βουλευτές που επέλεξαν να αποσχιστούν από την Ένωση Κέντρου. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σε μεταγενέστερες συνεντεύξεις του έχει δηλώσεις πως ό λόγος που έκανε αυτή την επιλογή, ήταν για να συμβάλλει στην δημιουργία συνθηκών πολιτικής ομαλότητας και να αποφευχθούν εκτροπές. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, όμως είχε την εκτίμηση ότι ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης πραγματοποίησε συνειδητή αποστασία και για τον λόγο αυτό είχε απευθυνθεί εναντίον του με έντονους χαρακτηρισμούς, ανάμεσα στους οποίους και αυτός του «Εφιάλτη».
